19 WRZEŚNIA W HISTORII

19 września w Polsce:

• W 1410 r. podczas tzw. wielkiej wojny z zakonem krzyżackim, wojska króla Władysława II Jagiełły zakończyły nieudane oblężenie Malborka (woj. pomorskie).
• W 1657 r. zawarty został pierwszy z dwóch traktatów wielawsko-bydgoskich, na mocy których Rzeczpospolita zrzekła się zwierzchności lennej nad Prusami Książęcymi.
• W 1676 r. podczas wojny polsko-tureckiej, wojska turecko-tatarskie zdobyły Jezupol (Kresy Wschodnie).

• W 1794 r. podczas Insurekcji kościuszkowskiej, klęską dywizji gen. Karola Sierakowskiego zakończyła się bitwa pod Terespolem (woj. lubelskie).
• W 1863 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) doszło do nieudanego zamachu na rosyjskiego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga.
• W 1883 r. ur. się Wiktor Maleszewski, lekarz i samorządowiec, prezydent Wilna w latach 1932–1939, podpułkownik lekarz Wojska Polskiego.
• W 1901 r. ur. się Rozalia Celakówna, pielęgniarka, mistyczka, „apostołka Intronizacji Najświętszego Serca Pana Jezusa”, Służebnica Boża Kościoła katolickiego.
• W 1908 r. ur. się Wieńczysław Barański, major pilot Polskich Sił Powietrznych, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
• W 1919 r. ur. się Jadwiga Salomea Tymek ps. „Stokrotka”, harcerka Szarych Szeregów, żołnierz ZWZ i Armii Krajowej, nauczycielka, zginęła w 1944 r. w niemieckim obozie KL Auschwitz.
• W 1921 r. utworzony został I rząd Antoniego Ponikowskiego.
• W 1929 r. do specjalnej zagrody w Puszczy Białowieskiej (woj. podlaskie) z ogrodów zoologicznych w Berlinie (Niemcy) i Kopenhadze (Dania) przywieziono dwa żubry, które dały początek odtwarzanej miejscowej populacji wybitej w trakcie I wojny światowej.
• W 1931 r. odbyła się premiera filmu pt. Dziesięciu z Pawiaka w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego.
• W 1934 r. odbyła się premiera komedii filmowej pt. Czy Lucyna to dziewczyna? w reżyserii Juliusza Gardana.
• W 1938 r. ur. się Zygmunt Krauze, kompozytor, pianista.
• W 1939 r. podczas II w.ś. do zajętego przez Niemców Gdańska (woj. pomorskie) przybył z wizytą nazistowski przywódca III Rzeszy Adolf Hitler.

• W 1939 r. podczas II w.ś. polscy saperzy wysadzili w powietrze ułatwiającą celowanie niemieckiej artylerii latarnię morską na Helu (woj. pomorskie).
• W 1939 r. podczas II w.ś. skapitulowała Kępa Oksywska (woj. pomorskie).
• W 1939 r. podczas II w.ś. odbyła się tzw. Szarża pod Wólką Węglową (woj. mazowieckie), jedna z kilku polskich szarż kawaleryjskich podczas kampanii wrześniowej. Była to ostatnia szarża w dziejach jazdy polskiej wykonana z udziałem całego pułku kawalerii.
• W 1939 r. Niemcy rozstrzelali 50 osób, w większości Żydów w Błoniu pod Warszawa (woj. mazowieckie).
• W 1939 r. Sowieci zajęli Wilno (Kresy Wschodnie).
• W 1940 r. rotmistrz Witold Pilecki dał się dobrowolnie aresztować Niemcom w łapance ulicznej na Żoliborzu w Warszawie (woj. mazowieckie), aby dostać się do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz w celach wywiadowczych. 
• W W 1941 r. Niemcy zamordowali 953 Żydów w Serejach (Kresy Wschodnie).
• W 1944 r. w 50. dniu Powstania Warszawskiego odbyły się ciężkie walki na Czerniakowie.
• W 1946 r. zatonął holownik wraz z 11-osobową załogą podczas sztormu na wysokości Karwi (woj. pomorskie).
• W 1947 r. ur. się Urszula Sipińska, piosenkarka, pianistka, kompozytorka, architekt wnętrz.
• W 1947 r. ur. się Janusz Zaorski, reżyser, scenarzysta i producent filmowy.
• W 1953 r. ur. się Grażyna Szapołowska, aktorka.
• W 1953 r. w fabryce na Żeraniu w Warszawie (woj. mazowieckie) wyprodukowany został pierwszy powojenny polski silnik do samochodu FSO Warszawa M-20.
• W 1963 r. zniesiona została blokada Wrocławia (woj. dolnośląskie) zarządzona po wybuchu w mieście epidemii czarnej ospy.

• W 1966 r. odbyła się premiera filmu pt. Piekło i niebo w reżyserii Stanisława Różewicza.
• W 1980 r. odbyła się premiera filmów pt. Constans w reżyserii Krzysztza Zanussiego i 
• W 1980 r. odbyła się premiera pt. Spokój w reżyserii Krzysztza Kieślowskiego.
• W 1988 r. rząd komunisty Zbigniewa Messnera podał się do dymisji.
• W 1989 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) podpisane zostały umowy między Polską a Wspólnotami Europejskimi w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej.
• W 1993 r. Sojusz Lewicy Demokratycznej, partia zrzeszająca komunistów, wygrała przedterminowe wybory parlamentarne.
• W 2006 r. powstała Komisja Nadzoru Finansowego.
• W 2014 r. odbyła się premiera filmu wojennego pt. Miasto 44 w reżyserii Jana Komasy.

19 września na świecie:

• W 86 r. ur. się Antoninus Pius, cesarz rzymski.
• W 615 r. Adeodat I został wybrany papieżem.
• W 866 r. ur. się Leon VI Filozz, cesarz bizantyński.
• W 1188 r. święty cesarz rzymski Fryderyk I Barbarossa wydał przywilej dla Lubeki (Niemcy), umożliwiający prowadzenie handlu i gwarantujący jedność terytorialną.
• W 1356 r. podczas wojny stuletniiej, zwycięstwo odniosły wojska angielskie w nad francuskimi w bitwie pod Poitiers (Francja).
• W 1377 r. ur. się Albrecht IV Habsburg, książę Austrii.
• W 1426 r. ur. się Maria Kliwijska, księżna Orleanu.
• W 1450 r. ok. 200 osób zostało stratowanych na moście św. Anioła w Rzymie (Włochy).
• W 1551 r. we Francji ur. się Henryk III Walezy, król Polski i Francji.

• W 1618 r. czeskie wojska protestanckie rozpoczęły oblężenie Pilzna (Czechy).
• W 1641 r. wojska cesarskie zdobyły po dwumiesięcznym oblężeniu Dorsten (Niemcy).
• W 1678 r. w Nijmegen (Holandia) podpisany został francusko-hiszpański traktat pokojowy, jeden z serii kończących wojnę holenderską, toczoną pomiędzy Królestwem Francji, Biskupstwem Münster i Królestwem Szwecji a Republiką Zjednoczonych Prowincji, Królestwem Hiszpanii, Brandenburgią, Królestwem Danii i Świętym Cesarstwem Rzymskim.
• W 1692 r. oskarżony o czary 80-letni Giles Corey został stracony przez zmiażdżenie w czasie polowania na czarownice w Salem w Nowej Anglii (USA).
• W 1734 r. podczas wojny o sukcesję polską, odbyła się nierozstrzygnięta bitwa pod Guastallą (Włochy) między wojskami francusko-piemonckimi a austriackimi.
• W 1771 r. w Hiszpanii ustanowiony został Order Karola III.
• W 1777 r. wojska amerykańskie pokonały brytyjskie w bitwie pod Saratogą (USA). Był to punkt zwrotny w wojnie o niepodległość USA.
• W 1783 r. w Wersalu (Francja) odbył się pierwszy „załogowy” lot balonem, na pokładzie którego znalazły się: baran, kogut i kaczka.
• W 1790 r. święty Cesarz Rzymski Franciszek II Habsburg poślubił swą drugą żonę Marię Teresę Burbon-Sycylijską.
• W 1802 r. ur. się Lajos Kossuth, węgierski szlachcic, prawnik, dziennikarz, przywódca rewolucji węgierskiej.
• W 1803 r. ur. się Maria Anna Sabaudzka, księżniczka sardyńska, cesarzowa austriacka, królowa węgierska i czeska.
• W 1803 r. ur. się Maria Teresa Sabaudzka, księżniczka Sabaudii, księżna Lukki i Parmy.

• W 1833 r. Austria i Rosja podpisały tzw. konwencję z Münchengrätz (Czechy), w której zobowiązały się do przeciwdziałania naruszaniu suwerenności Imperium Osmańskiego i do wspólnych akcji przeciw buntom w prowincjach polskich.
• W 1846 r. Matka Boża objawiła się w La Salette (Francja).
• W 1848 r. wybuchło Powstanie słowackie.
• W 1852 r. Francuz Jean Chacornac i Włoch Annibale de Gasparis odkryli niezależnie od siebie planetoidę (20) Massalia.
• W 1857 r. niemiecki astronom Hermann Goldschmidt odkrył planetoidy: (48) Doris i (49) Pales.
• W 1865 r. niemiecki astronom Christian Peters odkrył planetoidę (85) Io.
• W 1870 r. podczas wojny francusko-pruskiej, rozpoczęło się oblężenie Paryża (Francja).
• W 1881 r. zmarł prezydent USA James Garfield w wyniku ran odniesionych w zamachu. Nowym prezydentem został dotychczasowy wiceprezydent Chester Arthur.
• W 1886 r. ur. sie January Sánchez Delgadillo, meksykański duchowny katolicki, męczennik, święty.
• W 1888 r. w Spa (Belgia) odbył się pierwszy na świecie konkurs piękności.
• W 1892 r. w Rosji ur. się Jan Piekałkiewicz, ps. „Wrocławski”, ekonomista, polityk, działacz ruchu ludowego, Delegat Rządu na Kraj, zamordowany przez Niemców w 1943 r.
• W 1893 r. Nowa Zelandia jako pierwszy kraj na świecie przyznała czynne prawo wyborcze kobietom.
• W 1898 r. otwarty został nowy gmach Opery Królewskiej w Sztokholmie (Szwecja).
• W 1899 r. prezydent Francji Émile François Loubet ułaskawił zicera pochodzenia żydowskiego Alfreda Dreyfusa, niesłusznie skazanego za szpiegostwo na rzecz Niemiec.
• W 1901 r. w Canton w stanie Ohio (USA) został pochowany prezydent USA William McKinley.
• W 1909 r. ur. się Ferdinand Anton Ernst Porsche, austriacki producent samochodów.
• W 1912 r. założony został holenderski klub piłkarski NAC Breda.

• W 1915 r. ur. się Walter Edward Smith, australijski żołnierz, jedyny Australijczyk, który walczył w Powstaniu Warszawskim w szeregach Armii Krajowej.
• W 1916 r. założony został norweski klub piłkarski FK Bodø/Glimt.
• W 1917 r. w Rosji ur. się Andrzej Miłosz, żołnierz ZWZ i AK, polski dziennikarz, publicysta, tłumacz, reżyser filmów dokumentalnych, autor audycji i słuchowisk radiowych. Brat Czesława Miłosza, od lipca 1989 r. „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
• W 1918 r. podczas I w.ś. rozpoczęła się bitwa pod Megiddo (obecnie Israel).
• W 1918 r. na stadionie Balboa Stadium w San Diego (USA) podczas wiecu poparcia dla propozycji Woodrowa Wilsona powołania Ligi Narodów, wygłosił on, jako pierwszy prezydent USA, przemówienie z wykorzystaniem systemu elektronicznego nagłośnienia.
• W 1921 r. 75 osób zginęło w katastrzie górniczej w Mount Mulligan w stanie Queensland (Australia).
• W 1924 r. w Nikozji (Cypr) założony został nieistniejący już cypryjski klub piłkarski Enosis Neon Trust.
• W 1926 r. otwarty został stadion San Siro w Mediolanie (Włochy).
• W 1928 r. w Nowym Jorku (USA) rozpoczęłą się budowa drapacza chmur Chrysler Building.
• W 1940 r. ur. się Bill Medley, amerykański wokalista, członek zespołu The Righteous Brothers.
• W 1940 r. Japończycy zwodowali lotniskowiec „Taiyō”.
• W 1941 r. podczas II w.ś. wojska niemieckie zdobyły Kijów (Ukraina).
• W 1944 r. podczas II w.ś. niemiecki U-Boot U-407 został zatopiony koło archipelagu Cyklad, bombami głębinowymi przez brytyjskie niszczyciele HMS „Troubridge” i HMS „Terpsichore” oraz polski ORP „Garland”, zginęło 5 spośród 53 członków załogi.
• W 1944 r. podczas II w.ś. w okupowanej Danii Niemcy rozwiązali duńską policję.

• W 1944 r. podczas II w.ś w Moskwie (Rosja) podpisany został rozejm między sowiecką ZSRR i Finlandią. Finowie podjęli walkę z Niemcami.
• W 1946 r. z Islandii wyczały się wojska amerykańskie.
• W 1948 r. ur. się Jeremy Irons, brytyjski aktor.
• W 1949 r. Brytyjczycy dokonali oblotu samolotu patrolowego Fairey Gannet.
• W 1950 r. powstała Europejska Unia Płatnicza.
• W 1951 r. powołana została Światowa Federacja Niesłyszących.
• W 1954 r. w Porto Alegre (Brazylia) otwarty został Stadion Olímpico Monumental.
• W 1955 r. na Pustyni Negew założone zostało miasto Dimona (Izrael).
• W 1955 r. prezydent Argentyny Juan Perón został obalony w wojskowym zamachu stanu i uciekł z kraju.
• W 1955 r. Raszid Karami został premierem Libanu.
• W 1957 r. na poligonie w Nevadzie (USA) przeprowadzona została pierwsza amerykańska podziemna próba nuklearna.
• W 1958 r. ur. się Lita Ford, amerykańska muzyk, gitarzystka, wokalistka, członkini zespołu The Runaways.
• W 1958 r. ur. José Torres, kubański perkusista mieszkający na stałe w Polsce.
• W 1958 r. podczas wojny o niepodległość Algierii, Front Wyzwolenia Narodowego w Algierii powołał rząd tymczasowy na czele z Ferhatem Abbasem.
• W 1959 r. wystartował program naukowy Search for Extraterrestial Inteligence (SETI), którego celem jest znalezienie kontaktu z pozaziemskimi cywilizacjami poprzez poszukiwanie sygnałów radiowych i świetlnych sztucznie wytworzonych, pochodzących z przestrzeni kosmicznej, a nie będących dziełem człowieka.

• W 1960 r. 80 osób zginęło, a 14 zostało rannych w katastrzie amerykańskiego samolotu Douglas DC-6 na wyspie Guam.
• W 1961 r. 54% spośród głosujących w referendum obywateli Jamajki, opowiedziało się za wystąpieniem z Federacji Indii Zachodnich.
• W 1961 r. w Pittsburghu w Pensylwanii (USA) otwarta została hala sportowa Mellon Arena (obecnie Civic Arena).
• W 1969 r. Sowieci dokonali oblotu ciężkiego śmigłowca bojowego Mi-24.
• W 1970 r. koło wsi Pilton (Wielka Brytania) odbył się pierwszy Glastonbury Festival, jeden z największych festiwali muzycznych na świecie.
• W 1972 r. w ambasadzie Izraela w Londynie (Wielka Brytania), w wyniku wybuchu bomby umieszczonej w liście zginął dyplomata Ami Sachori.
• W 1975 r. brytyjska BBC wyemitowała premierowy odcinek sitcomu pt. Hotel Zacisze.
• W 1975 r. José Baptista Pinheiro de Azevedo został premierem Portugalii.
• W 1975 r. założony został Uniwersytet w Mariborze (Słowenia).
• W 1976 r. 154 osoby zginęły w katastrzie tureckiego Boeinga 727 w Turcji.
• W 1978 r. Wyspy Salomona zostały członkiem ONZ.
• W 1979 r. w Bernie (Szwajcaria) została podpisana Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk.
• W 1980 r. odbyła się premiera amerykańskiego filmu pt. Zwyczajni ludzie w reżyserii Roberta Redforda.
• W 1981 r. ok. 300 osób zginęło w katastrzie statku pasażerskiego „Sobral Santor” na Amazonce (Brazylia).
• W 1983 r. Saint Kitts i Nevis uzyskało niepodległość od Wielkiej Brytanii.

• W 1985 r. ok. 10 tys. osób zginęło w wyniku trzęsienia ziemi w mieście Meksyk (Meksyk).
• W 1988 r. Huragan Gilbert zabił ok. 433 osoby w rejonie Zatoki Meksykańskiej (USA).
• W 1989 r. 171 osób zginęło po wybuchu bomby na pokładzie francuskiego samolotu McDonnell Douglas DC-10 nad pustynią w Nigrze.
• W 1991 r. w Alpach Ötztalskich, na granicy austriacko-włoskiej, znalezione zostało zamrożone ciało tzw. Ötziego.
• W 1991 r. przyjęta została nowa flaga i godło Białorusi i zmieniona została nazwa państwa na Republika Białorusi.
• W 1991 r. reaktywowany został Uniwersytet Narodowy „Akademia Kijowsko-Mohylańska” na Ukrainie.
• W 1994 r. wojska amerykańskie wylądowały na Haiti w celu nadzorowania przekazu przez juntę władzy legalnie wybranemu prezydentowi Jeanowi-Bertandowi Aristide’owi.
• W 1995 r. amerykańskie gazety „The Washington Post” i „The New York Times” opublikowały manifest zamachowca Theodore’a Kaczynskiego, znanego jako „Unabomber”.
• W 1996 r. papież Jan Paweł II rozpoczął wizytę we Francji.
• W 1997 r. 7 osób zginęło, a 139 zostało rannych w katastrzie kolejowej w Londynie (Wielka Brytania).
• W 2006 r. w Tajlandii odbył się wojskowy zamach stanu.
• W 2007 r. izraelski rząd ogłosił Strefę Gazy terytorium wrogim i wprowadził ograniczenia w dostawach paliwa i energii elektrycznej.
• W 2007 r. w Pailĭn (Kambodża) aresztowany został Nuon Chea, główny ideolog byłego komunistycznego reżimu Czerwonych Khmerów.

• W 2008 r. awarii uległ Wielki Zderzacz Hadronów w ośrodku Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) pod Genewą (Szwajcaria). Jego naprawa trwała 14 miesięcy.
• W 2010 r. w wyborach parlamentarnych w Szwecji zwyciężyła centroprawicowa koalicja.
• W 2013 r. w zamachach bombowych w miejscowościach Dżburin i Zamalka (Syria) zginęło 19 i 20 osób.
• W 2015 r. Szarif Isma’il został premierem Egiptu.
• W 2017 r. 370 osób zginęło, a ok. 6 tys. zostało rannych w trzęsieniu ziemi w meksykańskim stanie Puebla.