Caravaggio, a właściwie Michelangelo Merisi da Caravaggio był malarzem tworzącym na przełomie XVI i XVII wieku. Urodził się w 1571 roku w dość zamożnej mediolańskiej rodzinnie. Od dziecka miał kontakty ze sztuką — jego ojciec był architektem dekorującym pomieszczenia dla rodziny Sforzy.
W 1584 roku, mając 13 lat, Caravaggio zaczął pobierać nauki malarstwa u Simona Peterzana z Mediolanu, ucznia Tycjana. Po dwóch latach praktyk Michelangelo zdecydował się pozostać w Mediolanie. W tym czasie aktywnie obserwował sztukę włoską. Zapoznał się m.in. z Ostatnią Wieczerzą przy bazylice Santa Maria della Grazie, pędzla Leonardo da Vinci, która wywarła na nim ogromne wrażenie. Prawdopodobnie jeszcze w tamtym czasie odbył podróż do Wenecji, gdzie również poznał wybitne dzieła renesansu.
Reklama
W wieku 21 lat Caravaggio wyjechał do Rzymu. Był zupełnie sam, bez środków do życia, w dodatku zmagający się z chorobą. Udało mu się znaleźć pracę jako rzemieślnik u miejscowego malarza. Tam powstały jego pierwsze dzieła, takie jak „Chory Bachus”, czy „Chłopiec z koszem owoców”. Obrazy cechowały się ciemną tonacją, lekkimi (w porównaniu do jego późniejszej twórczości) kontrastami, ciemnym tłem i realizmem. Już po kilku latach Michelangelo zrezygnował z pracy. Nawiązał wtedy nowe znajomości i pogłębił swoje kontakty z malarzami. W tym okresie zaczął ujawniać się jego porywczy charakter — malarz brał udział w drobnych sprzeczkach i kłótniach. Przekształcił się także styl Caravaggia. Jego kompozycje stawały się coraz bardziej rozbudowane, wielopostaciowe oraz ciekawsze, jeśli chodzi o temat i przedstawienie, na przykład „Wróżenie z ręki”, czy „Grający w karty”. Mocniejsze kontrasty światłocieniowe były zapowiedzią dojrzałej twórczości Michelangela.
Przełom XVI i XVII wieku był dla artysty bardzo znaczący. W 1599 roku dzięki wpływom rzymskiego kardynała Caravaggio otrzymał zamówienie na dekorację kaplicy w kościele św. Ludwika Króla Francji. Powstały wtedy dwa słynne dzieła, „Powołanie św. Mateusza” i „Męczeństwo św. Mateusza”. Nowatorski tenebryzm, dramatyzm obrazów, ostry światłocień wywołały sensację wśród ówczesnych. Realizm połączony z tragizmem sprawił, że dzieło utrwaliło się w pamięci widzów.
Od tego czasu młody malarz coraz częściej otrzymywał zlecenia, a jego sława w Rzymie poszerzała się z niezwykłą siłą. Jednak zdarzały się także trudności. Niektóre dzieła Michelangelo były odrzucane lub zwracane z prośbą o zmianę pewnych elementów. Ukazanie się obrazu „Święty Mateusz i anioł” wywołało oburzenie wśród widzów. Tytułową postać przedstawiono z łysą głową i brudnymi nogami. Dla ówczesnych taki sposób ukazania był śmiałym wykroczeniem poza wszelkie normy i zasady, szczególnie gdy dotyczyło to scen religijnych. Obrazy Caravaggia uchodziły za odważne i amoralne. Mimo to jego bujny świat wewnętrzny nie zgadzał się na podporządkowanie ówczesnym kanonom. Michelangelo odchodził od standardów, łamał normy i próbował stwarzać nowe.
Około 1606 roku stworzył kolejne dzieło, które wywołało sprzeciw i zostało odrzucone przez zleceniodawcę. „Zaśnięcie Marii” było bardzo odważnym ukazaniem tej sceny. Święta leżąca w otoczeniu jedenastu uczniów Jezusa przypominała bardziej kobietę lekkich obyczajów, aniżeli Matkę Boską. Ponadto przedstawiono ją, nie przestrzegając zasady decorum — miała odsłonięte nogi i opuchnięte ciało. Niektóre źródła mówią, że Caravaggio malował Marię ze zwłok utopionej kobiety.
Artysta także lubił eksperymentować z kolorem. Przykładem jest obraz „Marta i Maria Magdalena”. Szaty kobiet są w odcieniach żółci, które były symbolem zdrady, fałszu, a przede wszystkim bezwstydności. Zestawienie świętości z haniebnością stanowiło przerażający kontrast, który budził wśród części odbiorców niechęć do dzieł malarza.
Twórczość Caravaggia ewoluowała z ogromną prędkością. Podobnie szybko rozwijało się jego burzliwe i awanturnicze życie. W 1606 roku o artyście zaczęto mówić głośniej nie tylko z powodu jego dzieł. Podczas jednej ze sprzeczek Michelangelo zamordował młodego Włocha. Jedyną opcją uniknięcia kary była ucieczka do Neapolu. Caravaggio spędził tam zaledwie kilka miesięcy, a następnie przeniósł się na Maltę. Został nadwornym malarzem miejscowego zakonu joannitów. Liczył, że patronat Wielkiego Mistrza Zakonu pomoże mu zdobyć uniewinnienie w związku z popełnioną zbrodnią. Lecz i tam znów przejawił się jego buntowniczy charakter — wziął udział w pobiciu jednego z rycerzy Zakonu. Został osadzony w więzieniu, skąd znów uciekł tym razem na Sycylię. Tam przeżył zamach na swoje życie. O trudnych losach malarza świadczy jego obraz „Dawid z głową Goliata”. W odciętej głowie pokonanego mężczyzny można dopatrzyć się autoportretu Caravaggia. Być może artysta przeżywał ogromne rozterki wewnętrzne spowodowane licznymi przestępstwami i z tego też powodu tworzył obrazy związane z chrześcijaństwem.
Ostatecznie malarz zdecydował się prosić o ułaskawienie papieża, które pozwoliłoby mu wrócić do Rzymu. Gdy w 1610 roku nadeszło przebaczenie, w drodze powrotnej Caravaggio zmarł. Najprawdopodobniej z powodu gorączki. Niektórzy natomiast twierdzą, że sam odebrał sobie życie. Ciała artysty nie odnaleziono, stąd nie ma pewności, co dokładnie się wydarzyło.
Michelangelo Merisi da Caravaggio zdecydowanie był jednym z najbardziej indywidualnych artystów. Wybuchowy, porywczy, nieprzestrzegający zasad i norm społecznych. Kilkakrotnie popełniał morderstwa i był zmuszony uciekać z różnych miast. Gwałtowność temperamentu malarza dostrzega się też przy analizie dzieł. Mocne, ostre kontrasty, śmiałość i swoboda w przedstawieniu świętych sprawiły, że miał wiele przeciwników. Jego sztuka wzbudzała u ówczesnych ludzi podziw, szok, zdziwienie. Nie godzono się z jego sposobem malowania. Oburzenie taką rewolucyjnością powodowało, że mówiono o nim jako o artyście posiadającym „ciemną duszę”. Lecz Michelangelo nie był do końca takim, za jakiego go uważano. Świadczy o tym, chociażby doskonała znajomość i interpretacja Biblii, którą odczytuje się z jego obrazów. Ukazanie tak dokładnych scen religijnych wymagało bardzo obszernej wiedzy, którą malarz z pewnością posiadał. Prawdopodobnie bez tej porywczości i nieujarzmionego temperamentu malarza nie powstałyby tak ostre emocjonalnie, a zarazem piękne dzieła.
Po śmierci sława artysty stała się jeszcze bardziej głośniejsza, a coraz więcej malarzy go naśladowało. Powstało zjawisko caravaggionizmu polegające na tworzeniu obrazów podobnych stylistycznie do dzieł tego włoskiego artysty. Caravaggioniści tworzyli w pierwszej połowie XVII wieku. Można ich podzielić na tych, którzy żyli w tych samych czasach, co mistrz oraz tych, którzy zaczęli tworzyć dopiero po jego śmierci. Drugim podziałem jest określenie środowiska, w którym tworzyli caravaggioniści – Rzym, Neapol, Hiszpania, Holandia (Utrecht) i Francja.
Caravaggio działał przede wszystkim we Włoszech i na pozór mogłoby się wydawać, że na Półwyspie Apenińskim jego naśladowców było najwięcej. Artysta jednak nie cieszył się tam zbyt dobrą opinią, dlatego nie był stawiany jako wzór. Dodatkowo w Rzymie zaczęły rozpowszechniać się akademie, które uczyły młodych malarzy tworzyć w duchu sztuki antycznej i renesansowej. Najbardziej znanymi caravaggionistami na Półwyspie Apenińskim był Orazio Gentileschi oraz jego córka Artemisia. Skupię się na twórczości artystki. Mimo, że urodziła się ona w Rzymie, działała głównie w Neapolu. Jedną z cech rozpoznawalnych jej stylu jest intensywny odcień żółci, który można odnaleźć na przykład w obrazie „Maria Magdalena” czy „Judyta ze służącą”. Lubiła także malować autoportrety. Jeden z nich — „Autoportret jako grająca na lutni” charakteryzuje się typowymi dla caravaggionizmu elementami. Zastosowała tu jednolite i neutralne czarno-brązowe tło. Światło, padające z prawej strony obrazu nadaje dziełu mocne kontrasty. Artemisia Gentileschi użyła zjawiska tenebryzmu, za pomocą którego intensywny światłocień wydobywa postać z ciemności. Akcentem kolorystycznym jest jaskrawo-granatowa szata ukazanej kobiety. Analizując obraz artystki można odnaleźć podobieństwo z jednopostaciowym dziełem Caravaggia pt.: „Chłopiec z koszem owoców”.
Największa ilość osób naśladujących styl Caravaggia znajdowała się na północy Europy, we Flandrii, a przede wszystkim w Holandii. Właśnie w tej krainie historycznej wyłoniła się grupa caravaggionistów utrechckich. Jednym z nich był Dirck van Baburen. Tworzył sceny mitologiczne, biblijne, a przede wszystkim rodzajowe, w których głównym tematem, podobnie jak u Caravaggio, byli muzycy. Przykładem jest obraz pt.: „Lutnista”. Dzieło ukazuje grającego na lutni i jednocześnie śpiewającego młodego mężczyznę. Bliskie ujęcie, czyli tak zwane. „ciasne kadry”, były charakterystyczne dla tego artysty. Baburen nawiązał tu do wczesnych dzieł włoskiego mistrza. Za wzór brał takie obrazy Caravaggia, jak „Wróżenie z ręki”, czy „Grający w karty”. Były one, co prawda bardziej rozbudowane, natomiast odznaczały się podobną, ciepłą kolorystyką i natężeniem walorowym. „Lutnista”, jak większość dzieł Baburena mają jaśniejsze tło, niż u Caravaggia. Jest ono pokazane za pomocą różnych odcieni szarości i brązów, ale mimo to pozostaje jednolite i tym samym pozwala skupić całą uwagę na postaci. Gama barwna tak, jak u Caravaggio jest złamana, przeważają kolory ziemi. Do podmalówek van Baburen dodawał miedzianego pigmentu, przez co jego prace mają charakterystyczną czerwono-brązową kolorystykę.
Na Półwyspie Iberyjskim, w Hiszpanii działał inny malarz, czerpiący z dorobku Caravaggio — Francisco de Zurbaran. Jego obraz „Agnus Dei” ( z łaciny „Baranek Boży”), przedstawia leżące na blacie zwierzę. Światło padające od góry mocno oświetla baranka. Biała sierść zwierzęcia wyłania się z ciemności i silnie kontrastuje z mrocznym i czarnym tłem. Związane nogi baranka wytwarzają w odbiorcy niepokój oraz wywołują nastrój grozy. Dokładnie opracowana sierść jest dowodem na rozbudowane zdolności malarskie artysty. Mimo tego, że kompozycja Caravaggia w dojrzałym okresie jego twórczości była bardziej rozbudowana, ze względu na zastosowanie podobnej kolorystyki, mroczną atmosferę dzieła, precyzyjne oddanie szczegółów oraz zastosowaniu tenebryzmu, można tu mówić o zjawisku caravaggionizmu.
We Francji natomiast na sławę zasługuje Georges de La Tour. Tworzył, podobnie jak Caravaggio, dzieła o o motywach biblijnych. Obraz „Siedząca Maria Magdalena” przedstawia tytułową postać w pustym pomieszczeniu, przy stole. Poszczególne elementy ciemnej komnaty oświetla jaskrawa świeca, odbijająca się w lustrze, która jest jedynym źródłem światła w obrazie. Potwierdza to dobrą znajomość tenebryzmu przez de La Toura. Przeważają tu czerwienie, brązy oraz czerń — barwy ciepłe, które tworzyły charakterystyczną paletę francuskiego twórcy. Maria Magdalena gładzi leżącą na jej kolanach czaszkę, która jest jej atrybutem. Jednocześnie ma odwróconą twarz od odbiorcy dzieła. Taka kompozycja w połączeniu z ciemną kolorystyką i oszczędnością elementów w obrazie, stwarza atmosferę wyciszenia, a także skłania do refleksji.
Michelangelo Merisi da Caravaggio oprócz tego, że tworzył piękne, mistrzowsko wykonane obrazy, wprowadził także do malarstwa europejskiego nowe spojrzenie na kompozycję. Jego dzieła cechowały śmiałe układy postaci, dynamika, a także odchodzenie od renesansowego porządku i manierystycznej teatralności. Charakterystyczne dla Caravaggia były ostre kontrasty światłocieniowe, tzw. chiaroscuro. Ekspresyjność, realizm, psychologiczne spojrzenie na postać – są to kolejne elementy, dzięki którym można mówić o rewolucji malarskiej z renesansu ku epoce baroku. Te cechy do swojego malarstwa wprowadzali również caravaggioniści. Ich obrazy cechował dramatyzm, patos i emocjonalność ukazanych figur. Ważnym jest też, podobnie jak u Caravaggia – psychologiczne podejście artystów do przedstawianych postaci. Malarze ci stosowali przeważnie ciemne, jednolite tło. Jednym z najważniejszych elementów było stosowanie maniery tenebrosa, którą posługiwał się również włoski mistrz.
Anastazja Dżupina
COPYRIGHT © 2020 TerazHistoria.pl. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie i powielanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody autora zabronione!