13 MARCA W HISTORII

13 marca w Polsce:

• W 1515 r. odbył się nieudany nocny atak Tatarów na Trembowlę (woj. tarnopolskie, Kresy Wschodnie).
• W 1707 r. w kościele św. Krzyża w Warszawie (woj. mazowieckie) po raz pierwszy odśpiewane zostały tzw. Gorzkie żale (pod nazwą Snopek Mirry z Ogrodu Gethsemańskiego, albo żałosne gorzkiej męki Syna Bożego rozpamiętywanie).
• W 1743 r. ur. się Seweryn Rzewuski, generał, hetman polny koronny, pisarz polityczny, mówca, dramatopisarz, poeta.

• W 1810 r. ur. się Marceli Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża, książę, polityk.
• W 1819 r. ur. się Józef Skarbek, hrabia, ziemianin, uczestnik Powstania Styczniowego.
• W 1813 r. cesarz Rosji Aleksander I Romanow powołał Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego.
• W 1834 r. ur. się Władysław Umiastowski, hrabia, ziemianin.
• W 1848 r. ur. się Józef Ignacy Ożegalski, publicysta, pisarz, Powstaniec Styczniowy, autor wspomnień powstańczych.
• W 1873 r. ur. się Maryla Wolska,  poetka. Publikowała pod pseudonimem Iwo Płomieńczyk.
• W 1884 r. ur. się Józef Węgrzyn, aktor teatralny i filmowy, reżyser.
• W 1893 r. ur. się Konstanty Drucki-Lubecki, książę herbu Druck, pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego II RP, kawaler Orderu Virtuti Militari. Zamordowany przez Sowietów w 1940 r.
• W 1897 r. ur. się Tezil Biela, Powstaniec Śląski, żołnierz i dowódca kompanii Wojska Polskiego II RP, działacz i przewodniczący lokalnych organizacji narodowych, kawaler Virtuti Militari, naczelnik okręgowy gminy Czuchów–Czerwionka (woj. śląskie). Rozstrzelany przez Niemców w 1939 r.
• W 1898 r. ur. się Zygmunt Milli, artysta, malarz.
• W 1899 r. ur. się Jan Lechoń, właśc. Leszek Józef Serafinowicz herbu Pobóg, poeta, prozaik, krytyk literacki i teatralny, współtwórca grupy poetyckiej Skamander.
• W 1905 r. ur. się Czesław Lenczowski, żołnierz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, więzień niemieckich obozów, artysta, malarz.
• W 1908 r. ur. się Stefan Majchrowski, rotmistrz Wojska Polskiego II RP i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, pisarz, publicysta, ps. literacki „Stefan Kos”, „Tomasz Grabiec”.
• W 1911 r. ur. się Józef Kowalski SDB, duchowny katolicki, salezjanin, błogosławiony Kościoła katolickiego. Zamordowany w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1942 r.
• W 1920 r. ur. się Ludwik Kalkstein-Stoliński ps. „Hanka”, „Granica”, agent niemieckiej Gestapo w Armii Krajowej. Po wojnie tajny współpracownik SB. Kilkakrotnie uniknął kary śmierci polskiego podziemia. Zmarł w Niemczech w 1994 r.

• W 1923 r. ur. się Emil Karewicz, aktor teatralny, filmowy telewizyjny i radiowy.
• W 1923 r. ur. się Jerzy Miller-Műller, żołnierz Armii Krajowej, poeta, pisarz, varsavianista, autor tekstów piosenek.
• W 1924 r. ur. się Gertruda Szalsza, aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna.
• W 1931 r. Sejm II RP przyjął ustawę znoszącą wszystkie przywileje lub ograniczenia związane z pochodzeniem, narodowością, językiem, rasą lub religią sprzed 1918 r.
• W 1934 r. ur. się Józef Szczypka, prozaik, publicysta, reportażysta.
• W 1935 r. ur. się Tadeusz Łabuć, konstruktor lotniczy, szybownik.
• W 1940 r. podczas II w.ś. w dniach między 13-15 marca w ramach tzw. „akcji T4” Niemcy zamordowali ok. 500 pacjentów szpitala psychiatrycznego w Łodzi (woj. łódzkie).
• W 1943 r. podczas II w.ś. Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Krakowie (woj. małopolskie).
• W 1945 r. podczas II w.ś. w ramach tzw. operacji pomorskiej, zwycięstwo odniosła nad Niemcami 2. Warszawska Dywizja Piechoty w bitwie pod Dziwnówkiem (woj. zachodnipomorskie).
• W 1946 r. ur. się Zbigniew Katner, pięcioboista nowoczesny, mistrz polski, trener.
• W 1947 r. ur. się Jacek Bierezin, poeta, publicysta, działacz opozycyjny w PRL, taternik.
• W 1947 r. ur. się Krystyna Machnicka-Urbańska, florecistka, wielokrotna medalistka mistrzostw Polski, olimpijka, trenerka.
• W 1954 r. ur. się Piotr Łazarkiewicz, aktor, reżyser, scenarzysta, producent filmowy.
• W 1954 r. ur. się Marek Stefankiewicz, muzyk, klawiszowiec, kompozytor, aranżer, dyrygent, kierownik muzyczny, pedagog.
• W 1954 r. założony został Studencki Teatr Satyryków (STS).
• W 1957 r. ur. się Andrzej Chichłowski, aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser i scenarzysta.
• W 1960 r. ur. się Natasza Goerke, prozaiczka, eseistka, felietonistka.
• W 1960 r. Włoch Maurizio Pollini został zwycięzcą VI Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

• W 1961 r. ur. się Krystyna Ambros-Żurek, wioślarka, olimpijka.
• W 1961 r. założony został klub sportowy Moto Jelcz Oława.
• W 1965 r. ur. się Krzysztz Grabowski, muzyk, kompozytor, wokalista, autor tekstów, członek zespołów: Pidżama Porno i Strachy na Lachy.
• W 1965 r. Argentynka Martha Argerich została zwyciężczynią VII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.
• W 1966 r. ur. się Bożena Dziubińska, po mężu Motała, biegaczka, mistrzyni Polski, trener.
• W 1968 r. Górnik Zabrze pokonał brytyjski Manchester United 1:0 w rozegranym na Stadionie Śląskim w Chorzowie (woj. śląskie) rewanżowym meczu ćwierćfinałowym PEMK. W pierwszym meczu wygrali Anglicy 2:0.
• W 1970 r. ur. się Przemysław Bluszcz, aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.
• W 1972 r. ur. się Artur Ruducha, ilustrator, rysownik i twórca komiksów.
• W 1973 r. ur. się Piotr Prokopiak, poeta, prozaik.
• W 1977 r. ur. się Izabela Kowalewska, muzyk, kompozytorka, autorka tekstów, piosenkarka.
• W 1977 r. ur. się Krystyna Myszkiewicz, poetka.
• W 1979 r. ur. się Arkadiusz Głowacki, piłkarz, wielokrotny reprezentant Polski.
• W 1979 r. ur. się Marcin Najman, bokser, zawodnik MMA.
• W 2002 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) odsłonięty został pomnik ukraińskiego poety Tarasa Szewczenki.
• W 2003 r. Rada Miasta Warszawy (woj. mazowieckie) ustanowiła 1 sierpnia Dniem Pamięci Warszawy.
• W 2007 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis dotyczący utraty mandatu wójta, burmistrza, prezydenta miasta i radnego w wyniku niezłożenia przez niego w terminie oświadczenia majątkowego jest niezgodny z konstytucją.

13 marca na świecie:  

• W 483 r. Feliks III został wybrany papieżem.
• W 963 r. ur. się Anna Porfirogenetka, księżniczka bizantyńska, księżna ruska.
• W 1138 r. Konrad III Hohenstauf został koronowany w Akwizgranie na króla Niemiec.
• W 1138 r. Wiktor IV został wybrany na antypapieża.
• W 1271 r. ur. się Guta von Habsburg, księżniczka niemiecka, królowa czeska.
• W 1372 r. ur. się Ludwik I Orleański, z dynastii Walezjuszów, książę Orleanu, syn króla Francji Karola V Mądrego i Joanny de Burbon.
• W 1567 r. podczas wojna osiemdziesięcioletniej, zwycięstwo odniosły wojska hiszpańskich nad holenderskimi powstańcami w bitwie pod Oosterweel (Belgia).
• W 1569 r. podczas wojny religijnej hugenockiej, zwycięstwo odniosły francuskie wojska katolickie w bitwie pod Jarnac (Francja).
• W 1591 r. zwycięstwo odnieśli Marokańczycy nad wojskami Songhaju w bitwie pod Tondibi (Mali).
• W 1599 r. ur. się Jan Berchmans, flamandzki jezuita, święty.
• W 1615 r. ur. się Innocenty XII właśc. Antonio Pignatelli, włoski duchowny katolicki, 242. papież.
  W 1648 r. ur. się Anna Henrietta Bawarska, księżniczka Palatynatu-Simmern, księżna Condé.
• W 1696 r. ur. się Louis François Armand du Plessis, francuski arystokrata, dyplomata, wojskowy, marszałek Francji.
• W 1697 r. Hiszpanie zdobyli wyspę Tayasal na jeziorze Petén Itzá w Gwatemali, ostatnie niepodległe miasto-państwo Majów.
• W 1716 r. ur. się Filipa Charlotta Pruska, księżniczka pruska, księżna brunszwicka.
• W 1736 r. późniejszy król Korsyki, niemiecki wojskowy, dyplomata i agent Theodor von Neuhzf przybył na czele oddziału powstańców na Korsykę w celu wyzwolenia jej spod panowania genueńskiego.

• W 1741 r. ur. się Józef II Habsburg, cesarz rzymsko-niemiecki.
• W 1759 r. pojawiła się Kometa Halleya, co w 1682 r. przewidział angielski astronom Edmond Halley.
• W 1763 r. ur. się Guillaume Marie-Anne Brune, francuski generał, dyplomata, marszałek Francji.
• W 1781 r. niemiecko-brytyjski astronom William Herschel odkrył Urana.
• W 1797 r. w Paryżu (Francja) odbyła się premiera opery pt. Medea autorstwa Luigiego Cherubiniego.
• W 1800 r. ur. się Koca Mustafa Reşid Pasza, osmański wielki wezyr, dyplomata.
• W 1808 r. Fryderyk VI Oldenburg został królem Danii i Norwegii.
• W 1809 r. król Szwecji Gustaw IV Adolf został aresztowany przez rebeliantów.
• W 1811 r. podczas wojny napoleońskiej, zwycięstwo odniosła flota brytyjska nad francuską w bitwie morskiej koło Lissy (Chorwacja).
• W 1814 r. podczas VI koalicji antyfrancuskiej, zwycięstwo odniosły wojska francuskie nad korpusem prusko-rosyjskim w bitwie pod Reims (Francja).
• W 1825 r. papież Leon XII wydał potępiającą wolnomularstwo encyklikę pt. Quo graviora.
• W 1831 r. Casimir Périer został premierem Francji.
• W 1845 r. w Lipsku (Niemcy) odbyła się premiera Koncertu skrzypcowego e-moll Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego.
• W 1848 r. podczas tzw. Wiosny Ludów, w Wiedniu (Austria) wybuchła rewolucja, w wyniku której został obalony kanclerz Klemens Lothar von Metternich, który uciekł z kraju.
• W 1852 r. utworzone zostało Księstwo Czarnogóry.
• W 1863 r. francuski poeta August Barbier napisał wiersz pt. Atak pod Węgrowem, który został zainspirowany atakiem polskich kosynierów na rosyjskie armaty w czasie stoczonej 3 lutego bitwy pod Węgrowem (woj. mazowieckie).
• W 1865 r. podczas wojny secesyjnej w USA, ogłoszony został niezrealizowany do końca pobór 300 tysięcy Afroamerykanów do Armii Stanów Skonfederowanych.
• W 1870 r. ukazało się pierwsze wydanie słowackiej gazety pt. „Národnie noviny”.

• W 1881 r. cesarz Rosji Aleksander II Romanow zginął w zamachu bombowym przeprowadzonym na Newskim Prospekcie w Petersburgu (Rosja) przez polskiego działacza Narodnej Woli Ignacego Hryniewieckiego, który również poniósł śmierć.
• W 1898 r. w Mińsku (Białoruś) założona została Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji.
• W 1900 r. ur. się Salote Tupou III, królowa Tonga.
• W 1904 r. na przełęczy Uspallata w Andach na granicy Argentyny i Chile ustawiona została monumentalna rzeźba pt. Chrystus Zbawiciel Andów, upamiętniająca pokój zawarty pomiędzy tymi dwoma krajami po trwającym kilkadziesiąt lat sporze granicznym.
• W 1911 r. ur. się L. Ron Hubbard, amerykański pisarz science fiction, założyciel Kościoła Scjentologicznego.
• W 1912 r. rządy Bułgarii i Serbii zawarły tajny sojusz antyturecki.
• W 1912 r. Tang Shaoyi został premierem Republiki Chińskiej.
• W 1913 r. podczas Rewolucji meksykańskiej, przywódca partyzantki chłopskiej Pancho Villa powrócił do Meksyku z USA, gdzie przebywał na dobrowolnym wygnaniu.
• W 1917 r. podczas tzw. Rewolucji lutowwej w Rosji, rozpoczęła działalność Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
• W 1917 r. ukazało się pierwsze wydanie rosyjskiego dziennika pt. „Izwiestija”.
• W 1918 r. wojska austriacko-niemieckie zlikwidowały Odeską Republikę Radziecką.
• W 1919 r. Związek operacyjny Armii Czerwonej przemianowany został na Armię Białorusko-Litewską.
• W 1920 r. w Republice Weimarskiej rozpoczęła się czterodniowa nieudana próba przewrotu monarchistycznego.
• W 1921 r. rosyjska Biała Armia zajęła Mongolię, należącą wówczas do Chin.
• W 1923 r. prezydent Litwy Aleksandras Stulginskis rozwiązał Sejm I kadencji i zarządził przedterminowe wybory.

• W 1925 r. w stanie Tennessee (USA) zakazane zostało nauczanie w szkołach teorii ewolucji, konsekwencją czego był tzw. małpi proces.
• W 1926 r. w okolicach Lichtenburga (RPA) odkryte zostały złoża diamentów.
• W 1932 r. urzędujący prezydent Paul von Hindenburg i Adolf Hitler przeszli do II tury wyborów prezydenckich w Niemczech, w której 10 kwietnia zwyciężył Hindenburg.
• W 1933 r. nazista Joseph Goebbels został ministrem oświaty i propagandy III Rzeszy.
• W 1938 r. ogłoszona została ustawa (Anschluss) podpisana przez Adolfa Hitlera, która włączała Austrię do Wielkiej Rzeszy jako Marchię Wschodnią (Ostmark).
• W 1938 r. Léon Blum został po raz drugi premierem Francji.
• W 1938 r. w pierwszym w historii meczu pomiędzy reprezentacjami Szwajcarii i Polski padł remis 3:3 w Zurychu (Szwajcaria).
• W 1939 r. ur. się Neil Sedaka, amerykański muzyk, kompozytor, pianista, piosenkarz, autor tekstów.
• W 1939 r. około stu członków ukraińskiej Siczy Karpackiej zginęło w starciu z wojskami czechosłowackimi w mieście Chust na Rusi Zakarpackiej.
• W 1939 r. w Niemczech rozwiązana została Liga Pangermańska.
• W 1940 r. został odkryty tzw. Obiekt Mayalla, będący parą zderzających się galaktyk w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy.
• W 1940 r. podczas II w.ś. zakończyła się radziecko-fińska wojna zimowa.
• W 1943 r. podczas II w.ś. z powodu zbyt niskiej temperatury nie wybuchła bomba umieszczona przez niemieckich zicerów-spiskowców w samolocie Adolfa Hitlera w czasie lotu ze Smoleńska (Rosja) do Kętrzyna (woj. warmińsko-mazurskie).
• W 1944 r. miała miejsce erupcja Wezuwiusza (Włochy).
• W 1947 r. w USA odbyła się 19. ceremonia wręczenia Oscarów.
• W 1949 r. odbyła się premiera japońskiego filmu pt. Pojedynek w ciszy w reżyserii Akiry Kurosawy.
• W 1950 r. ur. się William H. Macy, amerykański aktor, producent i scenarzysta filmowy.

• W 1954 r. podczas I wojny indochińskiej, rozpoczęła się bitwa pod Điện Biên Phủ (Wietnam).
• W 1954 r. Iwan Sierow został przewodniczącym sowieckiej KGB.
• W 1955 r. Mahendra został królem Nepalu.
• W 1961 r. w Kijowie (Ukraina) z Babiego Jaru wylała się na dzielnicę Kureniwka lawina błota z odpadów budowlanych, zginęło ok. 1,5-2 tys. osób, incydent nazwany został katastrzą kureniwską.
• W 1963 r. w Phoenix w stanie Arizona (USA) pod zarzutem porwania i gwałtu aresztowany został Ernesto Miranda, który nie został poinformowany przez policję o przysługujących mu prawach, co doprowadziło później do kasacji wyroku przez amerykański Sąd Najwyższy. W wyniku tej sprawy zostały wprowadzone tzw. Prawa Mirandy.
• W 1964 r. 29-letnia mieszkanka Nowego Jorku (USA) Kitty Genovese została brutalnie zamordowana przed swoim domem w dzielnicy Queens. Całkowity brak reakcji wielu osób będących świadkami zbrodni został nazwany w czasie śledztwa przez psychologów „syndromem Genovese”
• W 1966 r. założony został Narodowy Związek Całkowitego Wyzwolenia Angoli (UNITA).
• W 1967 r. 25 osób zginęło w katastrzie samolotu Vickers Viscount w East London (Południowa Afryka).
• W 1969 r. zakończyła się amerykańska załogowa misja kosmiczna Apollo 9.
• W 1973 r. uchwalona została nowa konstytucja Syrii.
• W 1977 r. Amerykanie dokonali oblotu amerykańskiego śmigłowca wielozadaniowego Sikorsky S-76 Spirit.
• W 1979 r. na karaibskiej Grenadzie odbył się komunistyczny przewrót.
• W 1980 r. odkryty został księżyc Saturna Kalipso.
• W 1986 r. wystrzelony został sowiecki statek kosmiczny Sojuz T-15 z ostatnią misją załogową na stację orbitalną Salut 7 i pierwszą na stację Mir.
• W 1988 r. otwarty został Tunel Seikan łączący wyspy Honsiu i Hokkaido (Japonia).

• W 1989 r. koronalny wyrzut materii na Słońcu spowodował przerwanie dostaw prądu na 9 godzin w prowincji Quebec (Kanada).
• W 1990 r. Ertha Pascal-Trouillot jako pierwsza kobieta objęła urząd prezydenta Haiti.
• W 1992 r. 653 osoby zginęły w trzęsieniu ziemi w mieście Erzincan (Turcja).
• W 1996 r. szaleniec zastrzelił 16 dzieci i nauczycielkę, po czym popełnił samobójstwo w szkole podstawowej w miasteczku Dunblane (Szkocja).
• W 1997 r. jordański żołnierz zastrzelił 7 izraelskich uczennic na Wyspie Pokoju leżącej na granicy izraelsko-jordańskiej.
• W 1997 r. Matka Teresa z Kalkuty (Indie) ustąpiła ze stanowiska przewodniczącej zgromadzenia Misjonarek Miłości.
• W 2000 r. ekwadorska waluta narodowa sucre została zastąpiona przez dolara amerykańskiego.
• W 2005 r. papież Jan Paweł II opuścił po 18 dniach hospitalizacji poliklinikę Gemelli w Rzymie (Włochy).
• W 2006 r. amerykański muzyk Miles Davis został pośmiertnie wprowadzony do amerykańskiej Rock and Roll Hall z Fame.
• W 2008 r. porwany 29 lutego chaldejski arcybiskup Mosulu (Irak) Paulos Faraj Rahho został znaleziony martwy nieopodal miasta.
• W 2008 r. w Dakarze (Senegal) podpisane zostało porozumienie pokojowe kończące konflikt czadyjsko-sudański.
• W 2011 r. ubiegający się o reelekcję prezydent Beninu Yayi Boni został wybrany na drugą kadencję.
• W 2012 r. ok.150 osób zginęło w wyniku zatonięcia promu na rzece Meghna w Bangladeszu.
• W 2012 r. 28 osób zginęło, w tym 22 dzieci w wieku 11-12 lat, a 24 zostały ranne w katastrzie belgijskiego autokaru w Szwajcarii.
• W 2013 r. argentyński kardynał Jorge Mario Bergoglio został wybrany 266. papieżem i przyjął imię Franciszek.

• W 2013 r. Marin Rajkow został premierem Bułgarii.
• W 2014 r. Jusuf al-Jusufi został premierem Algierii.
• W 2015 r. Prokopis Pawlopulos został prezydentem Grecji.
• W 2016 r. 37 osób zginęło, a 125 zostało rannych w samobójczym zamachu bombowym w Ankarze (Turcja).
• W 2017 r. János Áder został powtórnie wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na stanowisko prezydenta Węgier.
• W 2019 r. 10 osób zginęło, w tym dwóch sprawców, a 11 zostało rannych w strzelaninie w szkole w Suzano na przedmieściach São Paulo (Brazylia).
• W 2020 r. Ekaterini Sakielaropulu jako pierwsza kobieta objęła urząd prezydenta Grecji.