13 WRZEŚNIA W HISTORII

13 września w Polsce:

• W 1195 r. nad Mozgawą (woj. świętokrzyskie) stoczona została jedna z najkrwawszych bitew okresu rozbicia dzielnicowego pomiędzy oddziałami Mieszka III Starego i wojewody krakowskiego Mikołaja.
• W 1309 r. w Myśliborzu (woj. zachodniopomorskie) krzyżacy zawarli układ z Brandenburgią, na mocy którego zakupili za 10 tysięcy grzywien fikcyjne prawa do Pomorza Gdańskiego, uzyskane przez Brandenburgię od króla Węgier i Czech oraz tytularnego króla Polski Wacława III.
• W 1353 r. Nowe Miasto Lubawskie (woj. warmińsko-mazurskie) uzyskało prawa miejskie.

• W 1406 r. we Wrocławiu (woj. dolnośląskie) doszło do buntu mieszczaństwa.
• W 1431 r. podczas wojny polsko-krzyżackiej, wojska polskie pokonały Krzyżaków w bitwie pod Dąbkami (woj. wielkopolskie).
• W 1433 r. podczas wojny polsko-krzyżackiej, w zdobytym przez wojska polsko-czeskie zamku w Jasińcu (woj. kujawsko-pomorskie) podpisany został rozejm z zakonem krzyżackim, który obowiązywał do Bożego Narodzenia.
• W 1443 r. Koniecpol (woj. śląskie) uzyskał prawa miejskie.
• W 1506 r. Zygmunt I Stary został obrany przez litewską radę wielkoksiążęcą na wielkiego księcia litewskiego.
• W 1637 r. poślubiona dzień wcześniej żona króla Władysława IV Wazy Cecylia Renata Habsburżanka, koronowana została w kościele św. Jana w Warszawie (woj. mazowieckie) na królową Polski.
• W 1732 r. Rosja, Austria i Prusy zawarły tzw. Traktat Loewenwolda nazywany „przymierzem trzech czarnych orłów”, dotyczący sukcesji tronu polskiego po oczekiwanej wkrótce śmierci ciężko chorego króla Augusta II Mocnego.
• W 1764 r. Stanisław August Poniatowski podpisał tzw. „pacta conventa” dotyczące osobistych zobowiązań króla.
• W 1769 r. wojska rosyjskie pokonały konfederatów barskich w bitwie pod Orzechowem (Kresy Wschodnie).
• W 1842 r. ur. się Jan Puzyna, duchowny katolicki, biskup krakowski, kardynał, książę.
• W 1865 r. na filarze Mostu Kierbedzia w Warszawie (woj. mazowieckie) wyznaczony został komisyjnie układ wysokości tzw. Zero Wisły.
• W 1866 r. Józef Dietl został prezydentem Krakowa (woj. małopolskie).

• W 1900 r. cesarz Austrii Franciszek Józef I zagroził deputacji polskiej utratą autonomii Galicji w razie dalszych roszczeń niepodległościowych.
• W 1902 r. Sąd polubowny rozstrzygnął na rzecz Austrii spór z Węgrami o Morskie Oko.
• W 1905 r. ur. się Eugeniusz Poreda, żołnierz Armii Krajowej, komendant obwodu „Stare Miasto” organizacji „Wawer”, aktor, reżyser teatralny, scenograf.
• W 1907 r. ur się Stanisław Urban, podporucznik rezerwy Wojska Polskiego II RP, wioślarz, olimpijczyk, zamordowany przez Sowietów w 1940 r. w Katyniu (ZSRR).
• W 1914 r. ur. się Bolesław Habowski, piłkarz, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
• W 1921 r. upadł pierwszy rząd Wincentego Witosa.
• W 1925 r. otwarty został Port lotniczy Łódź-Lublinek (woj. łódzkie).
• W 1926 r. Minister Komunikacji Paweł Romocki podpisał ze stocznią Stocznią Cesarską w Gdańsku (woj. pomorskie) umowę na budowę dwóch statków pasażersko-salonowych, późniejszych SS „Gdynia” i SS „Gdańsk”.
• W 1934 r. ur. się Zbigniew Zapasiewicz, aktor, reżyser, pedagog.
• W 1934 r. Polska wypowiedziała tzw. mały traktat wersalski.
• W 1936 r. reprezentacja Polski zremisowała z Niemcami 1:1 w towarzyskim meczu piłkarskim rozegranym w Warszawie (woj. mazowieckie).
• W 1938 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki rozwiązał Sejm i Senat.
• W 1939 r. Niemcy zbombardowali Frampol (woj. lubelskie).
• W 1939 r. pociąg z 75 tonami złota z rezerw Banku Polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu (Kresy Wschodnie). Ładunek poprzez Konstancję (Rumunia), Stambuł (Turcja) i Bejrut (Liban) dotarł 5 października do Tulonu (Francja).

• W 1939 r. polskie trałowce ustawiły zagrodę minową na południe od Helu (woj. pomorskie).
• W  1939 r. Wojsko Polskie stoczyło bitwy z Niemcami pod Krzywczą (woj. podkarpackie), Mińskiem Mazowieckim i Sochaczewem (woj. mazowieckie).
• W 1939 r. Niemcy zamordowali 54 mężczyzn w Cecylówce Głowaczowskiej (woj. mazowieckie).
• W 1939 r. Niemcy zamordowali 200 polskich jeńców w nocy z 13 na 14 września w Zambrowie (woj. podlaskie).
• W 1939 r. ukraińska OUN zajęła Stryj (Kresy Wschodnie).
• W 1939 r. z więzienia w Brześciu nad Bugiem (Kresy Wschodnie) został zwolniony jeden z przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów Stepan Bandera, odbywający wyrok dożywotniego pozbawienia wolności za współudział w zamachu na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego w 1934 r.
• W 1941 r. Niemcy zamordowali około 300 Żydów w Brahiniu koło Homla (Kresy Wschodnie).
• W 1944 r. w 44. dniu Powstania Warszawskiego, po raz pierwszy od początku powstania samoloty sowieckie dokonały zrzutów broni i żywności nad terenem Śródmieścia. Niemcy wysadzili mosty na Wiśle.
• W 1944 r. Armia Czerwona zajęła Łomżę (woj. podlaskie).
• W 1946 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie (woj. małopolskie) wykonany został wyrok kary śmierci na niemieckim zbrodniarzom wojennym Amonie Göth.
• W 1946 r. komunistyczne władze wydały dekret o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego osób narodowości niemieckiej.
• W 1950 r. ur. się Włodzimierz Cimoszewicz, komunista, tajny współpracownik SB, prawnik, polityk, minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych, wicepremier, premier, wicemarszałek i marszałek Sejmu III RP, senator III RP, eurodeputowany.

• W 1971 r. polski pilot i konstruktor lotniczy Eugeniusz Pieniążek, prześladowany w kraju ze względów politycznych przekroczył nielegalnie granicę na własnej konstrukcji jednoosobowym samolocie Kukułka i przez Słowację i Węgry dotarł do Suboticy (Jugosławia).
• W 1973 r. Telewizja Polska wyemitowała premierowy odcinek serialu telewizyjnego pt. Stawiam na Tolka Banana w reżyserii Stanisława Jędryki.
• W 1982 r. odbyła się premiera filmu pt. Konopielka w reżyserii Witolda Leszczyńskiego.
• W 1993 r. w krypcie Archikatedry w Warszawie (woj. mazowieckie) pochowane zostały sprowadzone ze Szwajcarii prochy byłego prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
• W 1995 r. Legia Warszawa jako pierwszy polski klub piłkarski wystąpiła w fazie grupowej Ligi Mistrzów UEFA, wygrywając u siebie z norweskim Rosenborgiem Trondheim 3:1.
• W 1998 r. Rosjanin Siergiej Iwanow wygrał 55. Tour de Pologne.
• W 2004 r. Czech Ondřej Sosenka wygrał 61. Tour de Pologne.
• W 2004 r. rozpoczęła się budowa nowego gmachu Opery Krakowskiej w Krakowie (woj. małopolskie).
• W 2006 r. doszczętnie spłonęła zabytkowa cerkiew w Komańczy (woj. podkarpackie).
• W 2013 r. 3 osoby zginęły w katastrzie prywatnego śmigłowca Robinson R44 w okolicy miejscowości Stara Kiszewa (woj. pomorskie).

13 września na świecie:

• W 509 p.n.e. konsekrowana została świątynia Jowisza Kapitolińskiego w Rzymie (Włochy).
• W 533 r.  podczas wojny Cesarstwa Bizantyńskiego z Wandalami, wojska bizantyńskie pokonały wandali w bitwie pod Ad Decimum (Tunezja).

• W 604 r. Sabinian został wybrany papieżem.
• W 786 r. ur. się Al-Mamun, kalif z dynastii Abbasydów.
• W 1015 r. podczas wojny polsko-niemieckiej, 7-tysięczna armia polska dowodzona przez księcia Mieszka II Lamberta przeprawiła się przez Łabę i przystąpiła do oblężenia Miśni (Niemcy), bronionej przez grafa Hermana.
• W 1087 r. ur. się Jan II Komnen, cesarz bizantyński.
• W 1333 r. rozpoczęta została budowa katedry w Królewcu (Rosja).
• W 1376 r. Grzegorz XI opuścił Awinion (Francja), kończąc tzw. niewolę awiniońską papieży.
• W 1475 r. ur. się Cezar Borgia, książę Romanii, kondotier.
• W 1501 r. Michał Anioł rozpoczął pracę nad rzeźbą Dawida.
• W 1502 r. podczas wojny inflancko-rosyjskiej, zwycięstwo odniosły wojska inflanckie w bitwie nad jeziorem Smolina (Rosja).
• W 1515 r. podczas wojny włoskiej, zwycięstwo odniosły wojska francuskie nad siłami kantonów szwajcarskich w bitwie pod Marignano (Włochy).
• W 1548 r. przyszły święty cesarz rzymski Maksymilian II Habsburg poślubił w Madrycie (Hiszpania) infantkę hiszpańską Marię.
• W 1584 r. zakończona została budowa Escorial pod Madrytem (Hiszpania).
• W 1598 r. Filip III Habsburg wówczas jako Filip II został królem Hiszpanii i Portugalii.
• W 1676 r. ur. się Elżbieta Charlotta, księżniczka orleańska, księżna lotaryńska i cieszyńska.
• W 1691 r. podczas wojny polsko-tureckiej, wojska polskie pod wodzą króla Jana III Sobieskiego pokonały Turków w bitwie pod Pererytą (Mołdawia).
• W 1692 r. trzęsienie ziemi zniszczyło miasto Esteco (Argentyna).
• W 1745 r. Franciszek I Lotaryński został wybrany na cesarza rzymsko-niemieckiego.

• W 1759 r. podczas wojny siedmioletniej, wojska brytyjskie pokonały francuskie w bitwie na Równinie Abrahama w Quebecu (Kanada).
• W 1782 r. podczas wielkiego oblężenia Gibraltaru wojska francusko-hiszpańskie rozpoczęły nieudany szturm generalny.
• W 1791 r. król Francji Ludwik XVI podpisał nową konstytucję.
• W 1793 r. podczas I koalicji antyfrancuskiej, zwycięstwo odniosły wojska francuskie nad austriacko-holenderskimi w bitwie pod Menin (Belgia).
• W 1814 r. podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej, wojska amerykańskie pokonały Brytyjczyków w bitwie pod Baltimore (USA).
• W 1832 r. w Petersburgu (Rosja) zwodowana została fregata „Pałłada”.
• W 1847 r. podczas wojny amerykańsko-meksykańskiej, wojska amerykańskie pokonały wojska meksykańskie w bitwie pod Chapultepec (Meksyk).
• W 1850 R. Brytyjski astronom John Russell Hind odkrył planetoidę (12) Victoria.
• W 1860 r. z balonu unoszącego się nad Bostonem (USA) wykonane zostało najstarsze zachowane do dziś zdjęcie lotnicze.
• W 1862 r. podczas wojny secesyjna w USA, zwycięstwo odnieśli Konfederaci w bitwie pod Charleston.
• W 1868 r. kanadyjski astronom James Watson odkrył planetoidę (104) Klymene.
• W 1877 r. podczas X wojny rosyjsko-tureckiej, rozpoczęła się III bitwa pod Szipką (Bułgaria).
• W 1880 r. podczas tzw. wojny o saletrę, chilijski okręt wojenny „Covadonga” zatopiony został za pomocą peruwiańskiej wybuchowej łodzi-pułapki (brandera). Zginęło 32 członków załogi wraz z kapitanem, 29 zostało uratowanych przez korwetę „Pilcomayo”, a 48 trafiło do peruwiańskiej niewoli.

• W 1882 r. wojska brytyjskie pokonały egipskich powstańców w bitwie pod Tel-el-Kebir (Egipt).
• W 1886 r. założone zostało Amerykańskie Towarzystwo Filatelistyczne.
• W 1888 r. w Bukareszcie (Rumunia) ur. się Wojciech Agenor Gołuchowski, polski hrabia, ziemianin, polityk, wojewoda lwowski, senator RP.
• W 1890 r. Brytyjczycy założyli Fort Salisbury (obecnie Harare, stolica Zimbabwe).
• W 1892 r. ur. się Wiktoria Luiza, księżniczka pruska, księżna Brunszwiku i Hanoweru.
• W 1898 r. niemieccy astronomowie Arnold Schwassmann i Max Wolf odkryli planetoidę (436) Patricia.
• W 1899 r. ur. się Grigol Peradze, gruziński duchowny prawosławny, teolog, patrolog, męczennik i prawosławny święty.
• W 1899 r. brytyjski geograf Halford John Mackinder dokonał pierwszego wejścia na Mount Kenya (Kenia).
• W 1899 r. 68-letni agent nieruchomości Henry Bliss zginął potrącony na ulicy w Nowym Jorku (USA). Jest on pierwszą amerykańską śmiertelną ziarą wypadku samochodowego w historii.
• W 1902 r. założony został francuski klub rugby union USA Perpignan.
• W 1906 r. Brazylijczyk Alberto Santos-Dumont po raz pierwszy w Europie oderwał się samolotem własnej konstrukcji od ziemi, pokonując odległość około 7 m w Paryżu (Francja).
• W 1907 r. Francuzi zwodowali okręt podwodny „Circé”.
• W 1916 r. za zabicie pomocnika tresera została powieszona cyrkowa słonica Mary w Erwin w stanie Tennessee (USA).
• W 1921 r. podczas wojny grecko-tureckiej, zwycięstwem wojsk tureckich zakończyła się bitwa nad rzeką Sakarya (Turcja).

• W 1922 r. podczas wojny grecko-tureckiej, w zdobytej przez wojska tureckie Smyrnie (obecnie Izmir, Turcja) wybuchł wielki pożar dzielnicy chrześcijańskiej.
• W 1923 r. Miguel Primo de Rivera dokonał bezkrwawego zamachu stanu w Hiszpanii.
• W 1931 r. otwarty został Stadion Artemio Franchiego we Florencji (Włochy).
• W 1931 r. otwarty został Stadion Gezfroya Guicharda w Saint-Étienne (Francja).
• W 1940 r. podczas II w.ś. wojska włoskie zaatakowały Egipt.
• W 1940 r. podczas II w.ś. niemieckie bomby uszkodziły Pałac Buckingham w Londynie (Wielka Brytania).
• W 1941 r. podczas II w.ś. w pozorowanym niemiecko-fińskim desancie na wyspach Hiuma i Sarema (Estonia) zatonął na minie fiński pancernik „Ilmarinen”, zginęło 271 członków załogi.
• W 1944 r. podczas II w.ś. w nalotcie bombowym brytyjskiej Royal Air Force na Osnabrück (Niemcy), spłonęła m.in. zabytkowa starówka.
• W 1945 r. skapitulowały wojska japońskie w Birmie (Mjanma) i w Nauru.
• W 1950 r. argentyński astronom Miguel Itzigsohn odkrył planetoidę (1589) Fanatica.
• W 1955 r. podczas wizyty kanclerza niemieckiej RFN Konrada Adenauera w Moskwie (ZSRR) zawarte zostało porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Strona sowiecka zobowiązała się do uwolnienia 10 tys. niemieckich jeńców wojennych.
• W 1959 r. sowiecka sonda Łuna 2 jako pierwszy ziemski obiekt dotarła na Księżyc, rozbijając się o jego powierzchnię.
• W 1959 r. Heinrich Lübke został prezydentem niemieckiej RFN.
• W 1966 r. Balthazar Johannes Vorster został premierem RPA.
• W 1968 r. palestyńskie komando przeprowadziło atak na posterunek izraelskiej żandarmerii wojskowej w Banijas (Syria) zabijając 5 osób.

• W 1969 r. w USA wyemitowany został premierowy odcinek kreskówki z serii pt. Scooby Doo, gdzie jesteś?
• W 1971 r. wyznaczony na następcę Mao Zedonga chiński polityk i wojskowy Lin Biao miał, według zicjalnej wersji, zginąć wraz z rodziną w katastrzie lotniczej nad Mongolią, podczas próby ucieczki do ZSRR po nieudanym spisku na życie Mao.
• W 1972 r. nad Pacyfikiem uformował się tajfun Helen, który w ciągu 4 dni spowodował śmierć 87 osób w Japonii.
• W 1974 r. terroryści z Japońskiej Armii Czerwonej wtargnęli do ambasady Francji w Hadze (Holandia), biorąc 11 zakładników, w tym ambasadora i domagając się uwolnienia z francuskiego więzienia jednego z członków organizacji.
• W 1975 r. w muzeum w Amsterdamie (Holandia) szaleniec zniszczył obraz Rembrandta pt. Straż nocna.
• W 1977 r. ur. się Fiona Apple, amerykańska muzyk, piosenkarka.
• W 1978 r. Lech Poznań przegrał na wyjeździe z niemieckim MSV Duisburg 0:5 w swoim pierwszym meczu w europejskich pucharach.
• W 1979 r. Bantustan Venda uzyskał niepodległość. Powrócił do RPA w 1994 r.
• W 1982 r. podczas sowieckiej interwencji w Afganistanie, 105 mieszkańców wioski Padkwab-e Szana spalonych zostało żywcem przez żołnierzy sowieckich.
• W 1982 r. w wypadku samochodowym została ciężko ranna księżna Monako i była amerykańska aktorka Grace Grimaldi. W wyniku odniesionych obrażeń zmarła następnego dnia.
• W 1984 r. Szimon Peres został po raz drugi premierem Izraela.
• W 1985 r. odbyła się premiera Super Mario Bros, najlepiej sprzedającej się gry wideo w historii.

• W 1987 r. 4 osoby zginęły, a 22 zostały napromieniowane gdy doszło do skażenia jądrowego częścią aparatu do radioterapii wyniesionego ze szpitala w mieście Goiânia (Brazylia).
• W 1988 r. ukazał się album pt. New Jersey amerykańskiej grupy Bon Jovi.
• W 1989 r. ukazał się album Tiny Turner pt. Foreign Affair.
• W 1990 r. ministrowie spraw zagranicznych sowieckiej ZSRR Eduard Szewardnadze i niemieckiej RFN Hans-Dietrich Genscher podpisali w Moskwie (ZSRR) układ o przyjaźni.
• W 1991 r. sowiecka ZSRR i USA uzgodniły wstrzymanie dostaw broni dla stron wojny domowej w Afganistanie.
• W 1993 r. szef Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat i premier Izraela Icchak Rabin podpisali w Waszyngtonie (USA) układ przewidujący utworzenie Autonomii Palestyńskiej.
• W 1999 r. 118 osób zginęło, a ponad 200 zostało rannych w zamachu bombowym na blok mieszkalny w Moskwie (Rosja).
• W 2000 r. hiszpańskie i francuskie służby bezpieczeństwa przeprowadziły operację podczas której aresztowanych zostało 36 kluczowych członków baskijskiej separatystycznej organizacji ETA.
• W 2000 r. 15 osób zginęło w wybuchu samochodu-pułapki przed budynkiem giełdy papierów wartościowych w Dżakarcie (Indonezja).
• W 2003 r. ponad 100 osób zginęło po przejściu huraganu Maemi w Korei Południowej.
• W 2004 r. nad Atlantykiem uformował się huragan Jeanne, który w następnych dniach spowodował śmierć 3037 osób, z czego 3006 na Haiti. Ponadto poszkodowane zostały Portoryko, Dominikana i USA.
• W 2006 r. 2 osoby zginęły, w tym napastnik zastrzelony przez policję, a 19 zostało rannych w strzelaninie w Dawson College w Montrealu (Kanada).

• W 2008 r. w gwiazdozbiorze Erydanu zarejestrowany został najodleglejszy (12,8 mld lat świetlnych) rozbłysk gamma.
• W 2008 r. 30 osób zginęło, a 90 zostało rannych w serii zamachów bombowych w Nowym Delhi (Indie).
• W 2009 r. 38 osób zginęło w pożarze szpitala w mieście Tałdykorgan (Kazachstan).
• W 2009 r. Giorgio Napolitano jako pierwszy w historii prezydent Włoch przybył z wizytą do Korei Południowej.
• W 2009 r. polscy siatkarze pokonali Francuzów 3:1 w finale rozgrywanych w Turcji XXVI Mistrzostw Europy.
• W 2010 r. 17 osób zginęło, a 34 zostały ranne w katastrzie lotu Conviasa 2350 w Ciudad Guayana (Wenezuela).
• W 2013 r. 30 osób zginęło, a 25 zostało rannych w eksplozji dwóch przydrożnych bomb przy sunnickim meczecie w mieście Bakuba (Irak).
• W 2013 r. 37 osób zginęło w pożarze szpitala psychiatrycznego w miejscowości Łuka (Rosja).
• W 2015 r. w pościgu za dżihadystami na Pustyni Libijskiej egipskie siły bezpieczeństwa omyłkowo ostrzelały konwój z meksykańskimi turystami, zabijając 12 i raniąc 10 osób.
• W 2017 r. podczas sesji MKOl w Limie (Peru) ogłoszono, że gospodarzem XXXIII Letnich Igrzysk Olimpijskich w roku 2024 będzie Paryż (Francja), a XXXIV Letnich Igrzysk Olimpijskich w roku 2028 Los Angeles (USA).
• W 2018 r. Marjan Šarec został premierem Słowenii.