14 LISTOPADA W HISTORII

14 listopada w Polsce:

• W 1425 r. książęta mazowieccy Siemowit V i Kazimierz II potwierdzili, w imieniu swego ojca Siemowita IV, zależność lenną Mazowsza wobec króla Władysława II Jagiełły w Brześciu Litewskim (woj. poleskie, Kresy Wschodnie).
• W 1534 r. uchwalone zostały tzw. Artykuły sejmiku w Środzie, najstarsze instrukcje poselskie wystawione w języku polskim.
• W 1614 r. ur. się Aleksander Karol Waza, królewicz.
• W 1632 r. nowy król Władysław IV Waza podpisał tzw. Pacta conventa.

• W 1806 r. gen. Jan Henryk Dąbrowski rozpoczął nabór do Armii Księstwa Warszawskiego.
• W 1850 r. powstała Izba Handlowa i Przemysłowa (obecnie Izba Przemysłowo-Handlowa) w Krakowie (woj. małopolskie).
• W 1856 r. w Poznaniu (woj. wielkopolskie) uruchomiona została gazownia miejska.
• W 1878 r. ur. się Leopold Staff, poeta, eseista, tłumacz.
• W 1882 r. ur. się Stanisław Szpaczyński, inżynier, podpułkownik saperów Wojska Polskiego, zamordowany w 1940 r. przez Sowietów w Katyniu (ZSRR).
• W 1884 r. ur. się Feliks Lachowicz, rysownik, akwarelista, malarz i rzeźbiarz, aresztowany w 1940 r. przez sowieckie NKWD i wywieziony do Rosji gdzie zginął w 1941 r.
• W 1891 r. ur. się Józef Kotschy vel Józef Orwid, aktor teatralny i filmowy, zginął w Powstaniu Warszawskim.
• W 1894 r. ur. się Zbigniew Antonowicz, kapitan rezerwy służby saperów Wojska Polskiego, zamordowany w 1940 r. przez Sowietów w Katyniu (ZSRR).
• W 1896 r. ur. się Janusz Iliński, hrabia, działacz niepodległościowy, dyplomata, podpułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego II RP.
• W 1896 r. w Teatrze Miejskim w Krakowie (woj. małopolskie) odbył się drugi na ziemiach polskich pokaz filmowy z wykorzystaniem aparatury braci Lumière. Pierwszy miał miejsce 18 lipca w Warszawie (woj. mazowieckie) na aparaturze Edisona.
• W 1901 r. ur. się Kazimierz Niemirowicz-Szczytt, lekarz neurolog i psychiatra, żołnierz Wojska Polskiego, zamordowany w 1940 r. przez Sowietów w Katyniu (ZSRR).
• W 1903 r. ur. się Alma Kar, aktorka, tancerka.
• W 1918 r. Rada Regencyjna samorozwiązała się i przekazała pełnię władzy Naczelnemu Dowódcy WP Józefowi Piłsudskiemu. Królestwo Polskie stało się Republiką Polską, zaczątkiem II Rzeczypospolitej.
• W 1920 r. ur. się Tadeusz Schmidt, aktor teatralny i filmowy, reżyser.

• W 1926 r. odsłonięty został pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich w Warszawie (woj. mazowieckie).
• W 1941 r. Niemcy rozstrzelali około 9 tys. Żydów z getta w Słonimiu (Kresy Wschodnie).
• W 1943 r. niemieckie Gestapo aresztowało czołowych działaczy PPR: Małgorzatę Fornalską i Pawła Findera.
• W 1946 r. odkryta została Jaskinia nad Źródłem w Dolinie Będkowskiej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej )woj. małopolskie).
• W 1949 r. ur. się Andrzej Brzeski, aktor teatralny i filmowy, autor, kompozytor i wykonawca poezji śpiewanej.
• W 1961 r. założone zostało Muzeum Wsi opolskiej w Opolu (woj. opolskie).
• W 1969 r. odbyła się premiera 1. odcinka serialu telewizyjnego pt. Przygody pana Michała w reżyserii Pawła Komorowskiego.
• W 1972 r. ur. się Edyta Górniak, piosenkarka, kompozytorka, autorka tekstów, producentka muzyczna.
• W 1973 r. założone zostało Muzeum Przyrodnicze w Toruniu (woj. kujawsko-pomorskie).
• W 1982 r. spłonął drewniany kościół św. Wawrzyńca w Bytomiu (woj. śląskie).
• W 1987 r. założona została Unia Polityki Realnej.
• W 1990 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) podpisany został traktat polsko-niemiecki potwierdzający granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.
• W 1995 r. podpisana została umowa o powołaniu spółki Daewoo-FSO.
• W 2007 r. Sejm III RP przyjął uchwałę w sprawie ustanowienia dnia 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
• W 2013 r. 2 osoby zginęły, a 13 zostało rannych w eksplozji i pożarze gazociągu w Jankowie Przygodzkim (woj. wielkopolskie).

14 listopada na świecie:

• W 1440 r. ur. się Józef Wołocki, rosyjski mnich prawosławny, filozz, święty Rosyjskiej Cerkwi.
• W 1449 r. ur. się Zdenka z Podiebradów, księżniczka czeska, księżna Saksonii.
• W 1457 r. ur. się Beatrycze Aragońska, księżniczka neapolitańska, królowa Węgier.
• W 1475 r. bawarski następca tronu książę Jerzy Bogaty poślubił królewnę polską i księżniczkę litewską Jadwigę Jagiellonkę w Landshut (Niemcy). W nawiązaniu do ich wystawnego wesela od 1903 r. organizowany jest festiwal Wesele w Landshut.
• W 1493 r. Krzysztz Kolumb wylądował na Saint Croix w archipelagu Wysp Dziewiczych (USA).
• W 1494 r. podczas inwazji hiszpańskiej na Wyspy Kanaryjskie, zwycięstwo odniosły wojska kastylijskie nad Guanczami w bitwie pod Aguere (Hiszpania).
• W 1498 r. ur. się Eleonora Austriacka, arcyksiężniczka austriacka, infantka hiszpańska, królowa Portugalii i Francji.
• W 1501 r. odbył się ślub Artura Tudora, najstarszego syna króla Anglii Henryka VII z Katarzyną Aragońską, córką Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej.
• W 1533 r. podczas hiszpańskiego podbój Peru, zwycięstwo odnieśli Hiszpanie w bitwie o Cuzco (Peru).
• W 1550 r. papież Juliusz III wydał bullę reaktywującą sobór trydencki.
• W 1567 r. ur. się Maurycy Orański, książę Oranii, stadhouder Republiki Zjednoczonych Prowincji.
• W 1596 r. ur. się Jan de Castillo, hiszpański jezuita, misjonarz, męczennik, święty.
• W 1601 r. ur. się Jan Eudes, francuski duchowny katolicki, święty.
• W 1633 r. podczas wojny trzydziestoletniej, wojska szwedzkie zdobyły Ratyzbonę (Niemcy).
• W 1643 r. Go-Kōmyō został cesarzem Japonii.
• W 1650 r. ur. się Wilhelm III Orański, książę Oranii, stadhouder Republiki Zjednoczonych Prowincji, król Anglii, Szkocji i Irlandii.

• W 1659 r. podczas wojny duńsko-szwedzkiej, zwycięstwo odniosły wojska koalicji antyszwedzkiej w bitwie pod Nyborgiem (Dania).
• W 1666 r. w Gresham College w Londynie (Wielka Brytania) przeprowadzona została pierwsza udana transfuzja krwi (między psami).
• W 1680 r. niemiecki astronom Gottfried Kirch odkrył kometę C/1680 V1 (nazywaną Wielką Kometą z roku 1680).
• W 1698 r. na grupie skał Eddystone Rocks u wybrzeży Kornwalii (Wielka Brytania) uruchomiona została latarnia morska.
• W 1719 r. ur. się Leopold Mozart, austriacki kapelmistrz, kompozytor, ojciec Wolfganga Amadeusa.
• W 1765 r. ur. się Robert Fulton, amerykański inżynier, wynalazca, konstruktor pierwszego statku parowego.
• W 1770 r. szkocki podróżnik James Bruce dotarł do źródła Nilu Błękitnego.
• W 1784 r. założone zostało miasto As-Sulajmanijja (Irak).
• W 1793 r. podczas Powstania w Wandei, zwycięstwo odniosły wojska rewolucyjne w bitwie pod Granville (Francja).
• W 1801 r. Napoleon Bonaparte dokonał pierwszej reorganizacji Gwardii Cesarskiej.
• W 1812 r. ur. się Maria Krystyna Sabaudzka, królowa Obojga Sycylii, błogosławiona.
• W 1812 r. podczas inwazji Napoleona na Rosję, zwycięstwo odniosły wojska rosyjskie w bitwie pod Smolanami.
• W 1818 r. w Wenecji (Włochy) odbyła się premiera opery pt. Enrico di Borgogna autorstwa Gaetano Donizettiego.
• W 1840 r. ur. się Claude Monet, francuski malarz.
• W 1850 r. papież Pius IX utworzył Gwardię Palatyńską.
• W 1863 r. Amerykanie zwodowali żaglowiec „Star z India”.
• W 1865 r. ur. się Fryderyk Leopold Pruski, pruski książę, generał.

• W 1871 r. na Węgrzech powstał rząd Menyhérta Lónyaya.
• W 1881 r. Léon Gambetta został premierem Francji.
• W 1881 r. w Waszyngtonie (USA) rozpoczął się proces Charlesa J. Guiteau, zabójcy prezydenta USA Jamesa Garfielda.
• W 1885 r. wybuchła wojna serbsko-bułgarska.
• W 1888 r. zainaugurował działalność Instytut Pasteura w Paryżu (Francja).
• W 1889 r. amerykańska dziennikarka Nellie Bly, zainspirowana powieścią pt. W osiemdziesiąt dni dookoła świata autortwa Juliusza Verne’a, wyruszyła śladami Phileasa Fogga.
• W 1891 r. ur. się Frederick Banting, kanadyjski fizjolog, odkrywca insuliny, laureat Nagrody Nobla.
• W 1891 r. na ulice Koszyc (Słowacja) wyjechał pierwszy tramwaj konny.
• W 1893 r. ur. się Filip II Wirtemberski, książę wirtemberski, głowa rodu Wirtembergów.
• W 1897 r. niemiecka piechota morska zajęła bez walki rejon zatoki Jiaozhou w prowincji Szantung (Chiny), który kilka miesięcy później chiński rząd pod przymusem wydzierżawił Niemcom na 99 lat.
• W 1898 r. Tomás Regalado został prezydentem Salwadoru.
• W 1900 r. oddany został do użytku most kolejowo-drogowy Linzer Eisenbahnbrücke na Dunaju w Linzu (Austria).
• W 1900 r. sąd w Písku (Czechy) skazał na karę śmierci (zamienioną później na karę dożywocie) upośledzonego umysłowo włóczęgę pochodzenia żydowskiego Leopolda Hilsnera, oskarżonego o dokonanie mordu rytualnego na 19-letniej czeskiej katoliczce.
• W 1901 r. ur. się Morton Downey, amerykański piosenkarz, kompozytor.
• W 1901 r. austriacki patolog i immunolog Karl Landsteiner odkrył grupy krwi: A, B i 0.
• W 1908 r. Albert Einstein przedstawił teorię kwantów.
• W 1908 r. w Wiedniu (Austria) odbyła się premiera operetki pt. Bohaterowie z muzyką Oscara Strausa.
• W 1910 r. amerykański pilot Eugene Ely po raz pierwszy wystartował samolotem z pokładu okrętu.
• W 1912 r. wszedł do służby brytyjski krążownik liniowy HMS „Princess Royal”.

• W 1913 r. ukazał się pierwszy tom cyklu powieściowego pt. W poszukiwaniu straconego czasu autorstwa Marcela Prousta.
• W 1913 r. założony został kolumbijski klub piłkarski Independiente Medellín.
• W 1916 r. w Australii powstał drugi gabinet Billy’ego Hughesa.
• W 1918 r. Czechosłowacja została proklamowana republiką. Pierwszym prezydentem został Tomáš Masaryk.
• W 1921 r. założona została Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE).
• W 1922 r. brytyjska BBC rozpoczęła nadawanie programu radiowego.
• W 1922 r. Kyösti Kallio został wybrany premierem Finlandii.
• W 1925 r. w Australii utworzono drugi gabinet Stanleya Bruce’a.
• W 1926 r. Adolfo Díaz został wybrany po raz drugi prezydentem Nikaragui.
• W 1930 r. premier Japonii Osachi Hamaguchi został postrzelony na dworcu kolejowym w Tokio (Japonia) przez japońskiego ultranacjonalistę.
• W 1933 r. Ion Duca został premierem Rumunii.
• W 1934 r. w Londynie (Wielka Brytania) odbył się towarzyski mecz piłkarski pomiędzy reprezentacjami Anglii i Włoch (3:2), z powodu brutalnej gry mecz nazwany został „bitwą o Highbury”.
• W 1935 r. ur. się Husajn ibn Talal, król Husajn I, król Jordanii z dynastii Haszymidów.
• W 1935 r. Kandajczycy dokonali oblotu samolotu transportowego Noorduyn Norseman.
• W 1939 r. australijski pies pasterski Bluey został uśpiony w wieku 29 lat, 6 miesięcy i 12 dni, co jest najstarszym udokumentowanym wiekiem psa domowego.
• W 1940 r. podczas II w.ś. Niemcy zbombardowali Coventry (Wielka Brytania).

• W 1940 r. podczas II w.ś. rozpoczęła się zensywa wojsk greckich, która wyparła Włochów do Albanii.
• W 1941 r. podczas II w.ś. zatonął na Morzu Śródziemnym brytyjski lotniskowiec HMS „Ark Royal” po storpedowaniu poprzedniego dnia przez niemiecki okręt podwodny.
• W 1941 r. odbyła się premiera thrillera pt. Podejrzenie w reżyserii Alfreda Hitchcocka.
• W 1948 r. ur. się Karol, książę Walii, książę Zjednoczonego Królestwa z dynastii Windsorów, następca brytyjskiego tronu, syn królowej Elżbiety II i Filipa, księcia Edynburga.
• W 1950 r. Holon (Izrael) uzyskał prawa miejskie.
• W 1952 r. szwedka May Louise Flodin zdobyła tytuł Miss World w Londynie (Wielka Brytania).
• W 1953 r. przyjęta została flaga NATO.
• W 1954 r. ur. się Yanni, grecki kompozytor.
• W 1954 r. prezydent Egiptu Muhammad Nadżib odsunięty został od władzy przez premiera Gamala Abdela Nasera.
• W 1957 r. ok. stu bossów mafijnych spotkało się na konferencji w Apalachin w stanie Nowy Jork (USA).
• W 1960 r. 118 osób zginęło, a 110 zostało rannych w zderzeniu dwóch pociągów pasażerskich pod Pardubicami (Czechy).
• W 1961 r. w niemieckiej RFN powstał czwarty rząd Konrada Adenauera.
• W 1962 r. władze Etiopii zniosły autonomię Erytrei i nadały jej status prowincji.
• W 1963 r. u południowego wybrzeża Islandii wyłoniła się wyspa wulkaniczna Surtsey.
• W 1968 r. Australijka Penelope Plummer zdobyła tytuł Miss World w Londynie (Wielka Brytania).
• W 1969 r. rozpoczęła się amerykańska załogowa misja księżycowa Apollo 12.
• W 1970 r. 75 osób zginęło w katastrzie lotu Southern Airways 932 w Huntington w stanie Wirginia Zachodnia (USA).
• W 1971 r. amerykańska sonda Mariner 9 osiągnęła orbitę Marsa, stając się pierwszą wysłaną z Ziemi satelitą innej planety.

• W 1973 r. otwarty został Most Kanmon łączący wyspy Honsiu i Kiusiu (Japonia).
• W 1973 r. rozpoczął się strajk studentów Politechniki Ateńskiej (Grecja) będący protestem przeciwko rządzącej krajem tzw. juncie czarnych pułkowników. Po 3 dniach został krwawo stłumiony przez wojsko.
• W 1980 r. odbyła się premiera filmu pt. Wściekły Byk w reżyserii Martina Scorsese.
• W 1980 r. premier Gwinei Bissau João Bernardo Vieira obalił w bezkrwawym zamachu prezydenta Luísa Cabrala i zajął jego miejsce.
• W 1990 r. pieśń pt. Pochwalony bądź, niebiański dawco błogosławieństw ponownie po 70 latach została hymnem narodowym Gruzji.
• W 1990 r. odbyła się premiera filmu wojennego pt. Europa, Europa w reżyserii Agnieszki Holland.
• W 1990 r. niemiecki producent muzyczny Frank Farian, poinformował o rozwiązaniu kontraktu z członkami duetu Milli Vanilli, Fabricem Morvanem i Robertem Pilatusem. Ujawnił również, że obaj nie brali udziału w nagrywaniu piosenek, znajdujących się na ich płycie, które w rzeczywistości, śpiewali za nich inni artyści.
• W 1991 r. do Kambodży po 13 latach wygnania powrócił książę Norodom Sihanouk.
• W 1993 r. Farooq Leghari został prezydentem Pakistanu.
• W 1994 r. rozpoczęła się regularna komunikacja pociągowa pomiędzy Wielką Brytanią i Francją tzw. Eurotunelem.
• W 1994 r. Sirimavo Bandaranaike została po raz trzeci szefową rządu Sri Lanki.
• W 1997 r. odbyła się premiera filmu sensacyjnego pt. Szakal w reżyserii Michaela Catona-Jonesa.
• W 1999 r. Leonid Kuczma wygrał po raz drugi wybory prezydenckie na Ukrainie.
• W 2001 r. Badruddoza Chowdhury został prezydentem Bangladeszu.
• W 2003 r. odkryta została planetoida transneptunowa (90377) Sedna.
• W 2008 r. w ramach misji indyjskiej sondy kosmicznej Chandrayaan-1 na Księżycu wylądował próbnik Moon Impact Probe.

• W 2010 r. Niemiec Sebastian Vettel, w wieku 23 lat i 134 dni, został najmłodszym w historii mistrzem świata Formuły 1.
• W 2011 r. rozpoczęła się rosyjska załogowa misja Sojuz TMA-22 na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS).
• W 2012 r. Ali Zajdan został premierem Libii.
• W 2012 r. wojska izraelskie rozpoczęły operację „Filar Obrony” w Strefie Gazy (Palestyna).
• W 2013 r. w Egipcie zniesiony został stan wyjątkowy.
• W 2015 r. 10 osób zginęło w katastrzie pociągu dużych prędkości TGV, który wykoleił się podczas przejazdu próbnego na nowej trasie w pobliżu Strasburga (Francja).
• W 2019 r. Ion Chicu został premierem Mołdawii.