15 MAJA W HISTORII

15 maja w Polsce:

• W 1306 r. podczas tzw. Rozbicia dzielnicowego, książę Władysław Łokietek zajął Wawel w Krakowie (woj. małopolskie), jednak sam Kraków pozostał wierny Czechom. Dopiero po śmierci króla Wacława III (4 sierpnia) poddał się Łokietkowi.
• W 1414 r. kapituła włocławska (właściciel Łodzi, woj. łódzkie) wydała przywilej lokacyjny, uznający mieszkańców wsi za mieszczan. Jednocześnie zwrócono się do króla z prośbą o przywilej monarszy i uznanie Łodzi za miasto pod względem prawno-ustrojowym.

• W 1615 r. papież Paweł V potwierdził fundację klasztoru klarysek w Bydgoszczy (woj. kujawsko-pomorskie) i mianował Zzię Smoszewską ich pierwszą przełożoną.
• W 1669 r. zawarty został układ między hetmanem Janem Sobieskim, prymasem Mikołajem Prażmowskim, kanclerzem wielkim litewskim Krzysztzem Zygmuntem Pacem i podskarbim wielkim koronnym Janem Andrzejem Morsztynem o popieraniu kandydatury Ludwika Burbona (Wielkiego Kondeusza) do korony polskiej, jako następcy Jana Kazimierza, który abdykował we wrześniu 1668 roku.
• W 1684 r. Marcjan Aleksander Ogiński został kanclerzem wielkim litewskim.
• W 1807 r. podczas IV koalicji antyfrancuskiej, w czasie oblężenia Gdańska (woj. pomorskie) wojska polsko-francuskie odparły odsiecz rosyjską pod dowództwem gen. mjra Nikołaja Kamieńskiego.
• W 1807 r. zwycięstwo odniosły polscy ułani z Legii Polsko-Włoskiej nad wojskiem pruskim w bitwie pod Strugą koło Wałbrzycha (woj. dolnośląskie).
• W 1809 r. podczas wojny polsko-austriackiej, nieudany austriacki atak na Toruń (woj. kujawsko-pomorskie).
• W 1815 r. Antoni Henryk Radziwiłł został mianowany pierwszym i jedynym księciem-namiestnikiem autonomicznego Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
• W 1834 r. zawiązał się Komitet Narodowy Polski i Ziem Zabranych.
• W 1836 r. miało miejsce ostatnie widoczne dotychczas nad Polską obrączkowe zaćmienie słońca.
• W 1863 r. podczas Powstania styczniowego, w Płocku (woj. mazowieckie) rozstrzelany został przez Rosjan gen. Zygmunt Padlewski.
• W 1890 r. w wyniku wywrócenia łodzi na przeprawie przez Odrę między Sławikowem a Turzem koło Raciborza (woj. śląskie) utonęły 43 osoby (42 dziewczęta i młode kobiety oraz 12-letni chłopiec) wracające z kościoła w Sławikowie.

• W 1909 r. utworzony został Akademicki Związek Sportowy.
• W 1911 r. w Poznaniu (woj. wielkopolskie) rozpoczęła się Wschodnioniemiecka Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa.
• W 1923 r. w Krakowie (woj. małopolskie) doszło do zamachu bombowego na budynek redakcji żydowskiego dziennika wydawanego w języku polskim pt. „Nowy Dziennik”.
• W 1926 r. podczas tzw. przewrotu majowego, po ustąpieniu ze stanowisk prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i premiera Wincentego Witosa obowiązki prezydenta przejął marszałek Sejmu Maciej Rataj, a nowym premierem został Kazimierz Bartel.
• W 1932 r. w Piotrkowie Trybunalskim (woj. łódzkie) rozpoczął obrady III Zjazd Organizacji Młodzieży Towarzystwa Robotniczego.
• W 1936 r. powstał rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego.
• W 1940 r. Heinrich Himmler opracował wstępne wytyczne dotyczące programu rabunku polskich dzieci.
• W 1942 r. Klewaniu na Wołyniu (Kresy Wschodnie) oddziały niemieckie i ukraińskie rozstrzelały ok. 1500 miejscowych Żydów.
• W 1951 r. z połączenia Golubia i Dobrzynia powstało miasto Golub-Dobrzyń (woj. kujawsko-pomorskie).
• W 1956 r. Stanisław Królak jako pierwszy Polak wygrał kolarski Wyścig Pokoju.
• W 1957 r. ukazało się pierwsze wydanie czasopisma dla dziewcząt „Filipinka”.
• W 1977 r. założony został Studencki Komitet Solidarności w Krakowie (woj. małopolskie).
• W 1993 r. odbyła się premiera filmu pt. Kolejność uczuć w reżyserii Radosława Piwowarskiego.
• W 1997 r. utworzona została Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna.
• W 2002 r. w Sosnowcu (woj. śląskie) odsłonięty został pomnik Jana Kiepury.

14 maja na świecie:  

• W 392 r. wódz Franków Arbogast skłonił do samobójstwa lub kazał zamordować cesarza rzymskiego Walentyniana II i uczynił marionetkowym cesarzem Eugeniusa.
• W 756 r. Abd ar-Rahman I został emirem Kordoby.
• W 1004 r. król niemiecki Henryk II Święty koronował się w Pawii na króla Włoch.
• W 1239 r. król Szkocji Aleksander II ożenił się z Francuzką Marią de Coucy.
• W 1252 r. papież Innocenty IV wydał bullę Ad extirpanda, w której zezwolił na stosowanie tortur wobec heretyków.
• W 1403 r. podczas wojny Appenzellu w Szwajcarii, zwycięstwo odniosły wojska kantonu Appenzell nad siłami opactwa Sankt Gallen w bitwie pod Vögelinsegg.
• W 1440 r. Władysław V Pogrobowiec został koronowany w katedrze w Székesfehérvár na króla Węgier i Chorwacji.
• W 1464 r. podczas tzw. wojny Dwóch Róż, zwycięstwo odnieśli Yorkowie w bitwie pod Hexham (Wielka Brytania).
• W 1525 r. podczas wojny chłopskiej w Niemczech, klęską powstańców zakończyła się bitwa pod Frankenhausen.
• W 1536 r. Anna Boleyn, druga żona króla Anglii Henryka VIII Tudora, została skazana na śmierć przez ścięcie.
• W 1548 r. cesarz niemiecki Karol V Habsburg ogłosił Interim augsburskie.
• W 1567 r. królowa Szkotów Maria I Stuart wyszła po raz trzeci za mąż za Jamesa Hepburna, 4 hrabiego Bothwell.

• W 1602 r. Bartholomew Gosnold jako pierwszy Europejczyk dopłynął do półwyspu w dzisiejszym Massachusetts (USA), który nazwał Cape Cod (Przylądek Dorsza).
• W 1618 r. Johannes Kepler sformułował swoje trzecie prawo.
• W 1642 r. Abbas II został koronowany na szacha Persji.
• W 1654 r. podczas VI wojny wenecko-tureckiej, miał miejsce nieudany atak wojsk tureckich na twierdzę Perast (Czarnogóra).
• W 1702 r. Anglia, Holandia i Austria wypowiedziały wojnę Francji i Hiszpanii, był to początek wojny o sukcesję hiszpańską.
• W 1718 r. brytyjski prawnik i wynalazca James Puckle opatentował pierwszy karabin maszynowy.
• W 1768 r. zawarty został traktat wersalski na mocy którego Republika Genui zrzekła się swoich pretensji do władzy nad Korsyką i oddała prawa do niej Francji za 2 miliony lirów długu, jaki miała wobec Ludwika XV.
• W 1792 r. podczas I koalicji antyfrancuskiej, Francja wypowiedziała wojnę Królestwu Sardynii.
• W 1796 r. podczas I koalicji antyfrancuskiej Napoleon Bonaparte zajął Mediolan (Włochy).
• W 1800 r. w teatrze w Londynie (Wielka Brytania) doszło do nieudanej próby zamachu na króla Jerzego III Hanowerskiego.
• W 1811 r. Paragwaj ogłosił niepodległość od Hiszpanii.
• W 1836 r. brytyjski astronom Francis Baily, podczas obserwacji obrączkowego zaćmienia Słońca, odkrył zjawisko zwane dziś perłami Baily’ego, do którego dochodzi, gdy światło słoneczne przedostaje się przez nierówności na brzegu tarczy Księżyca.
• W 1848 r. podczas Rewolucja lutowwj, na wieść o wybuchu powstania wielkopolskiego w Paryżu (Francja) odbyła się demonstracja na rzecz niepodległości Polski (tzw. dzień polski).

• W 1849 r. wojska króla Obojga Sycylii Ferdynanda II Burbona brutalnie zdławiły republikańskie powstanie na Sycylii (Włochy).
• W 1860 r. podczas włoskiej wojny wyzwoleńczej wojska powstańcze Giuseppe Garibaldiego pokonały siły Burbonów w bitwie pod Calatafimi.
• W 1862 r. podczas wojny secesyjnej, zwycięstwo odnieśli Konfederaci w bitwie pod Drewry’s Bluff.
• W 1878 r. założony został Giełdę Papierów Wartościowych w Tokio (Japonia).
• W 1882 r. car Rosji Aleksander III Romanow zatwierdził restrykcyjne Tymczasowe regulacje dotyczące Żydów (znane również jako Prawa majowe), wniesione przez ministra spraw wewnętrznych Nikołaja Ignatjewa.
• W 1891 r. papież Leon XIII ogłosił encyklikę Rerum novarum.
• W 1892 r. Giovanni Giolitti został premierem Włoch.
• W 1904 r. podczas wojny rosyjsko-japońskiej, krążownik pancernopokładowy „Yoshino” został staranowany i zatopiony we mgle przez płynący za nim krążownik pancerny „Kasuga”, zginęło 319 członków załogi, uratowanych zostało 19. Tego samego dnia flota japońska utraciła także dwa pancerniki na minach.
• W 1905 r. założone zostało miasto Las Vegas w stanie Nevada (USA).
• W 1908 r. założona została Międzynarodowa Federacja Hokeja na Lodzie (IIHF).
• W 1910 r. reprezentacja Włoch w piłce nożnej w swym pierwszym zicjalnym meczu pokonała w Mediolanie Francję 6:2.
• W 1910 r. w Hamburgu (Niemcy) założony został klub sportowy FC St. Pauli.
• W 1911 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, zgodnie z ustawą antymonopolową nakazał podział międzynarodowej korporacji Standard Oil, kierowanej przez Johna D. Rockefellera.

• W 1916 r. upośledzony umysłowo, czarnoskóry 17-latek Jessie Washington został brutalnie zlinczowany oskarżony o morderstwo w Waco w Teksasie (USA).
• W 1917 r. podczas I w.ś. rozpoczęła się bitwa w cieśninie Otranto.
• W 1918 r. porażką komunistów zakończyła się wojna domowa w Finlandii.
• W 1919 r. podczas wojny grecko-tureckiej, armia grecka rozpoczęła okupację wojenną Izmiru.
• W 1920 r. w Paryżu (Francja) odbyła się premiera baletu Pulcinella z muzyką Igora Strawinskiego.
• W 1922 r. w Genewie (Szwajcaria) Polska i Niemcy przyjęły konwencję dotyczącą spraw ludnościowych i własnościowych na Górnym Śląsku po plebiscycie z 1921 roku.
• W 1926 r. Radio Zagrzeb rozpoczęło regularne nadawanie programu.
• W 1928 r. odbyła się premiera pierwszego filmu rysunkowego z Myszką Miki.
• W 1929 r. 125 osób zginęło w pożarze kliniki w Cleveland w stanie Ohio (USA).
• W 1930 r. Ellen Church jako pierwsza w historii stewardesa obsługiwała pasażerów w samolocie United Airlines, lecącym z Oakland w Kalifornii do Chicago (USA).
• W 1931 r. papież Pius XI ogłosił encyklikę Quadragesimo anno.
• W 1932 r. w czasie nieudanej próby zamachu stanu grupa 11 japońskich młodych zicerów marynarki wtargnęła do domu premiera Tsuyoshiego Inukaia, który zginął od kul. Zamachowcy planowali zamordować także przebywającego z wizytą w Japonii Charliego Chaplina, który jednak wraz z synem premiera wybrał się obejrzeć walki sumo.
• W 1934 r. na Łotwie doszło do zamachu stanu pod kierownictwem Kārlisa Ulmanisa.
• W 1935 r. otwarta została pierwsza linia moskiewskiego metra.
• W 1938 r. Paul-Henri Spaak został premierem Belgii.
• W 1940 r. podczas II w.ś. zbombardowany poprzedniego dnia polski statek pasażerski „Chrobry” został dobity torpedą zrzuconą przez samolot brytyjski i zatonął.

• W 1940 r. bracia Dick i Mac McDonaldowie założyli pierwszą restaurację fast food w San Bernardino w Kalifornii (USA), którą w późniejszym czasie przekształcili w restaurację McDonald’s.
• W 1941 r. podczas II w.ś. w Afryce, Brytyjczycy rozpoczęli operację „Brevity”, której celem było wyzwolenie Tobruku (Libia).
• W 1941 r. Brytyjczycy dokonali oblotu pierwszego brytyjskiego samolotu odrzutowego Gloster E.28/39.
• W 1941 r. Élie Lescot został prezydentem Haiti.
• W 1943 r. bolszewik Józef Stalin rozwiązał Komintern.
• W 1943 r. Muhammad VIII został bejem Tunisu.
• W 1948 r. wybuchła I wojna izraelsko-arabska.
• W 1949 r. papież Pius XII kanonizował Joannę de Lestonnac.
• W 1950 r. otwarty został nowy ratusz miejski w Oslo (Norwegia).
• W 1951 r. Czesław Miłosz, wówczas urzędnik w polskiej ambasadzie w Paryżu (Francja), poinformował na konferencji prasowej o zerwaniu współpracy z władzami komunistycznymi i pozostaniu na emigracji.
• W 1951 r. w Pradze (Czechy) otwarta została pierwsza na świecie izba wytrzeźwień.
• W 1955 r. komunistyczny rewolucjonista Fidel Castro został zwolniony z więzienia na mocy amnestii.
• W 1955 r. rozpoczęła się francuska wyprawa dokonała pierwszego wejścia na himalajski ośmiotysięcznik Makalu.
• W 1955 r. ministrowie spraw zagranicznych 4 mocarstw okupacyjnych i Austrii podpisali w Wiedniu (Austria) austriacki traktat państwowy przywracający austriacką niepodległość oraz przewidujący jej neutralność i zakaz wchodzenia w związki gospodarcze i polityczne z Niemcami.

• W 1956 r. wystartował pierwszy program chorwackiej telewizji publicznej TVZ1 (obecnie HRT 1).
• W 1957 r. Wielka Brytania przeprowadziła pierwszy test bomby wodorowej na wyspie Malden na Pacyfiku.
• W 1958 r. w stolicy Ghany Akrze zorganizowana została pierwsza Konferencja Niepodległych Krajów Afryki.
• W 1958 r. sowiecka ZSRR dokonała drugiego, tym razem udanego startu satelity Sputnik 3.
• W 1960 r. z sowieckiej ZSRR wystrzelona została satelita Sputnik 4.
• W 1963 r. Gordon Cooper odbył lot kosmiczny na pokładzie amerykańskiego statku Mercury-Atlas 9, ostatni w ramach Programu „Merkury”.
• W 1968 r. książę Filip położył kamień węgielny pod nowy budynek w Royal Prince Alfred Yacht Club w Australii.
• W 1969 r. z powodu braku koordynacji przy napełnianiu zbiorników balastowych zatonął przy nabrzeżu stoczniowym w Vallejo w Kalifornii (USA) okręt podwodny z napędem jądrowym USS „Guitarro”, który po podniesieniu i wyremontowaniu wszedł do służby z ponad dwuletnim opóźnieniem.
• W 1970 r. założony został szwedzki klub hokejowy IF Björklöven.
• W 1974 r. 3 terrorystów z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny przekroczyło w przebraniu za izraelskich żołnierzy granicę libańsko-izraelską i ostrzelało autobus, zabijając 2 Izraelki i raniąc 6 osób. Następnie wkroczyli do wsi Ma’alot (Izrael), gdzie zabili 3 Izraelczyków i zajęli szkołę podstawową, biorąc jako zakładników grupę 90 uczniów z nauczycielami. Podczas nieudanej akcji odbicia zakładników przeprowadzonej przez izraelskich komandosów zginęło 26 osób, w tym wszyscy terroryści i jeden komandos, 17 zostało rannych.

• W 1975 r. György Lázár został premierem Węgier.
• W 1976 r. 52 osoby zginęły w katastrzie samolotu An-24 na Ukrainie.
• W 1981 r. brytyjski statek badawczy odkrył na dnie Morza Barentsa wrak zatopionego w 1942 r. brytyjskiego krążownika HMS „Edinburgh”, który przewoził 5,5 tony złota będącego częścią zapłaty ze strony sowieckiej za dostawy Lend-Lease z USA.
• W 1982 r. na torze w Indianapolis (USA) w jednym z największych wypadków w historii wyścigów samochodowych, zginął amerykański kierowca Gordon Smiley.
• W 1984 r. dokonany został oblot włosko-brazylijskiego lekkiego samolotu szturmowego AMX International AMX.
• W 1987 r. wystrzelona została sowiecka bojowa stacja kosmiczna Polus.
• W 1988 r. rozpoczęła się ewakuacja wojsk sowieckich z Afganistanu.
• W 1989 r. Luis Alberto Sánchez został premierem Peru.
• W 1990 r. portret doktora Gacheta Vincenta van Gogha został sprzedany za 82,5 mln dolarów.
• W 1990 r. w Bułgarii zakończyły się obrady Okrągłego Stołu.
• W 1991 r. Édith Cresson jako pierwsza kobieta stanęła na czele francuskiego rządu.
• W 1991 r. odbyła się premiera polsko-francusko-norweskiego filmu Podwójne życie Weroniki w reżyserii Krzysztza Kieślowskiego.
• W 1992 r. podpisany został Traktat taszkencki.
• W 1993 r. w Millstreet (Irlandia) odbył się 38. Konkurs Piosenki Eurowizji.
• W 1996 r. odbyła się premiera czeskiego filmu Kola w reżyserii Jana Svěráka.
• W 1997 r. 22 lata po zakończeniu wojny w Laosie, USA przyznały się zicjalnie do brania w niej udziału, czemu dotąd zaprzeczały.

• W 1997 r. rozpoczęła się amerykańska misja STS-84 wahadłowca Atlantis.
• W 1998 r. odbyła się premiera amerykańskiego filmu Zaklinacz koni w reżyserii Roberta Redforda.
• W 2000 r. podczas tzw. operacji „Palliser”, Armia brytyjska rozpoczęła ewakuację swoich obywateli z ogarniętego wojną domową Sierra Leone.
• W 2001 r. wystrzelona została satelita telekomunikacyjna Intelsat 10.
• W 2004 r. w Stambule (Turcja) odbył się 49. Konkurs Piosenki Eurowizji.
• W 2005 r. w Etiopii odbyły się wybory parlamentarne.
• W 2005 r. odbyła się premiera filmu science fiction Gwiezdne wojny: część III – Zemsta Sithów w reżyserii George’a Lucasa.
• W 2006 r. Giorgio Napolitano został zaprzysiężony na urząd prezydenta Włoch.
• W 2007 r. 25 osób zginęło, a ponad 30 zostało rannych w samobójczym zamachu bombowym w Peszawarze (Pakistan).
• W 2010 r. niespełna 17-letnia Australijka Jessica Watson zawinęła swym jachtem do portu w Sydney (Australia), kończąc jako najmłodsza osoba w historii samotny rejs dookoła świata.
• W 2011 r. w Hiszpanii powstał ruch Indignados.
• W 2012 r. François Hollande został zaprzysiężony na urząd prezydenta Francji.
• W 2014 r. Joe Natuman został premierem Vanuatu.
• W 2015 r. w czasopiśmie „Science” ukazał się artykuł o odkryciu stałocieplności u pierwszej znanej ryby – strojnika (Lampris guttatus).
• W 2017 r. Édouard Philippe został premierem Francji.