5 STYCZNIA W HISTORII

5 stycznia w Polsce:

• W 1173 r. podczas tzw. Rozbicia dzielnicowego, po śmierci księcia mazowieckiego, sandomierskiego i krakowskiego oraz księcia zwierzchniego Polski Bolesława IV Kędzierzawego nowym księciem zwierzchnim został książę wielkopolski Mieszko III Stary.
• W 1393 r. hospodar mołdawski Roman I złożył hołd lenny Jadwidze Andegaweńskiej i Władysławowi II Jagielle.
• W 1580 r. król Stefan Batory zunifikował systemy monetarne Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

• W 1818 r. ur. się Ernest Malinowski, inżynier drogowy i kolejowy, bohater obrony Callao (Peru), budowniczy kolei w Peru i Ekwadorze, projektant i budowniczy Centralnej Kolei Transandyjskiej (Central Transandino), członek korespondent Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu (Szwajcaria).
• W 1866 r. zaborcze władze rosyjskie wprowadziły obowiązek nauki języka rosyjskiego we wszystkich gimnazjach Królestwa Polskiego.
• W 1889 r. ur. się Jan Szypowski ps. „Leśnik”, „Jan Kochanowski”, pułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego II RP, dyrektor Fabryki Amunicji nr 3 (COP) w Dębie (woj. podkarpackie), Szef Służby uzbrojenia ZWZ i Armii Krajowej, twórca podziemnego przemysłu zbrojeniowego, Powstaniec Warszawski, dowódca Zgrupowania Bojowego „Leśnik” AK w Powstaniu, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
• W 1893 r. ur. się Michał Tadeusz Tokarzewski-Karaszewicz, żołnierz Legionów, Wojska Polskiego II RP, SZP i dowódca ZWZ, generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, w 1964 mianowany przez władze emigracyjne generałem broni.
• W 1897 r. ur. się Henryk Kowalówka ps. „Zrąb”, pułkownik piechoty Wojska Polskiego II RP, żołnierz Armii Krajowej, komendant Okręgu Poznań AK, zginął w niemieckim obozie w Żabikowie (woj. wielkopolskie).
• W 1900 r. uruchomione zostały wodociągi miejskie w Grudziądzu (woj. kujawsko-pomorskie).
• W 1901 r. ur. się Adam Witold Maria Ciołkosz ps. „Kremerowski”, instruktor harcerstwa, porucznik piechoty Wojska Polskiego II RP, publicysta, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej w kraju i na emigracji, poseł na Sejm II i III kadencji w II RP, członek Komitetu dla Spraw Kraju.

• W 1902 r. ur. się Wsiewołod Jan Jakimiuk, inżynier lotnictwa, konstruktor samolotów w PZL, De Havilland i Sud Aviation.
• W 1915 r. ur. się Zzia Wilczyńska właśc. Zzia Wilczyńska-Skoczeń, aktorka teatralna i filmowa.
• W 1917 r. odbyła się premiera filmu niemego pt. Bestia w reżyserii Aleksandra Hertza.
• W 1919 r. ur. się Władysław Lisiecki ps. „Orzelski”, żołnierz ZWZ, więzień niemieckich obozów KL Auschwitz i Buchenwald, zamordowany przez komunistów w 1952 r.
• W 1919 r. w nocy z 4 na 5 stycznia środowiska prawicowe przeprowadziły nieudaną próbę obalenia rządu Jędrzeja Moraczewskiego.
• W 1925 r. otwarty został Polski Urząd Pocztowo-Telegraficzny nr 3, późniejszy Urząd Pocztowy nr 1 w Gdańsku (woj. pomorskie) znany z obrony 1 września 1939 r.
• W 1927 r. ur. się Władysław Ślesicki, reżyser filmowy.
• W 1930 r. ur. się Jan Lebenstein, artysta, malarz i grafik.
• W 1930 r. ur. się Jan Mayzel, aktor teatralny, filmowy i dubbingowy.
• W 1936 r. oddany został do użytku nowy gmach Radia Kraków.
• W 1942 r. założona zostało komunistyczna PPR.
• W 1944 r. podczas II w.ś. w nocy z 5 na 6 stycznia 358 bombowców angielskiej RAF dokonało nalotu na Szczecin (woj. zachodniopomorskie).
• W 1945 r. komunistyczna Polska Ludowa i sowieckie ZSRR nawiązały zicjalnie pełne stosunki dyplomatyczne.
• W 1945 r. w ostatniej publicznej egzekucji w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Auschwitz-Birkenau powieszone zostały żydowskie uczestniczki obozowego ruchu oporu: Ala Gertner, Róża Robota, Regina Szafirsztain i Estera Wajcblum.

• W 1946 r. ur. się Janusz Laskowski, właśc. Jan Adam Laskowski, piosenkarz muzyki rozrywkowej, kompozytor i aranżer.
• W 1946 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) wyjechał na trasę pierwszy trolejbus.
• W 1956 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) odbyło się pierwsze zebranie tzw. Klubu Krzywego Koła.
• W 1959 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów PRL podjął decyzję o budowie rafinerii w Płocku (woj. mazowieckie).
• W 1965 r. odbyła się premiera pierwszego odcinka pierwszego polskiego serialu telewizyjnego pt. Barbara i Jan w reżyserii Hieronima Przybyła i Jerzego Ziarnika.
• W 1967 r. zawaliła się wieża ratusza w Świdnicy (woj. dolnośląskie).
• W 1968 r. ur. się Andrzej Gołota, bokser, mistrz Polski, olimpijczyk, mistrz USA federacji IBF.
• W 1972 r. PRL uznała niepodległość Bangladeszu.
• W 1981 r. Antoni Piechniczek został selekcjonerem piłkarskiej reprezentacji Polski.
• W 1987 r. odbyła się premiera filmu pt. Nad Niemnem w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego.
• W 1997 r. odbył się 5. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
• W 2001 r. odbyła się premiera komedii filmowej pt. Pieniądze to nie wszystko w reżyserii Juliusza Machulskiego.
• W 2005 r. dotychczasowy minister spraw zagranicznych, komunista Włodzimierz Cimoszewicz został marszałkiem Sejmu, zastępując komunistę Józefa Oleksego, który podał się do dymisji po uznaniu go przez sąd za kłamcę lustracyjnego. Nowym ministrem spraw zagranicznych został Adam Daniel Rotfeld.
• W 2007 r. Stanisław Wielgus objął kanonicznie urząd metropolity warszawskiego.

• W 2011 r. Sejm III RP przyjął ustawę pt. Kodeks wyborczy.
• W 2011 r. na antenie TVP1 wyemitowany został 2000. odcinek serialu pt. Klan.
• W 2013 r. w Warszawie (woj. mazowieckie) odbyło się zicjalne pożegnanie tramwajów typu 13N, które służyły w latach 1959–2012.

5 stycznia na świecie:

• W 269 r. Feliks I został wybrany papieżem.
• W 1066 r. Harold II został królem Anglii.
• W 1209 r. ur. się Ryszard z Kornwalii, hrabia Poitiers i Kornwalii, antykról Niemiec.
• W 1477 r. podczas wojny szwajcarsko-lotaryńsko-burgundzkiej, zwycięstwo odniosły wojska szwajcarsko-lotaryńskie w bitwie pod Nancy (Francja), w bitwie poległ książę Burgundii Karol Śmiały, a jego następczynią została córka Maria I.
• W 1531 r. Ferdynand I Habsburg został królem Niemiec.
• W 1554 r. pożar zniszczył miasto Eindhoven (Holandia).
• W 1592 r. ur. się Szahdżahan I, władca Imperium Mogołów w Indiach.
• W 1614 r. ur. się Leopold Wilhelm Habsburg, austriacki duchowny katolicki, arcybiskup Magdeburga, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, biskup wrocławski, namiestnik Niderlandów Habsburskich.
• W 1620 r. ur. się Nikola Zrinski, chorwacki i węgierski magnat, poeta, wojskowy, polityk, ban Chorwacji.
• W 1665 r. we Francji ukazało się pierwsze wydanie pierwszego europejskiego czasopisma naukowego pt. Journal des Savants, zajmującego się literaturą.

• W 1668 r. Metody III został ekumenicznym patriarchą Konstantynopola (obecnie Stambuł, Turcja).
• W 1675 r. podczas wojny Francji z koalicją hiszpańsko-austriacko-lotaryńską, zwycięstwo odniosły wojska francuskie w bitwie pod Turckheim (Francja).
• W 1719 r. w Wiedniu (Austria) zawarty został sojusz przez pełnomocników antyrosyjskich i między cesarzem Karolem VI Habsburgiem, królem Wielkiej Brytanii i elektorem Hanoweru Jerzym I oraz księciem elektorem Saksonii i królem Polski Augustem II Mocnym, mający pozostawać w zawieszeniu aż do formalnego potwierdzenia przez Sejm, do czego nie doszło z powodu zrywania obrad.
• W 1728 r. założony został Uniwersytet w Hawanie (Kuba).
• W 1739 r. ur. się Karl von Zinzendorf, austriacki hrabia, polityk.
• W 1757 r. szaleniec Robert-François Damiens usiłował zasztyletować w Wersalu (Francja) króla Francji Ludwika XV.
• W 1762 r. ur. się Constanze Mozart, niemiecka śpiewaczka operowa, żona Wolfganga Amadeusa.
• W 1762 r. po śmierci carycy Rosji Elżbiety Romanowej, jej następcą został Piotr III Romanow, dzięki czemu ocalały Prusy, pobite przez Rosjan w wojnie siedmioletniej. Nowy car zawarł z Fryderykiem II Wielkim korzystny dla Prusaków pokój, tzw. cud domu brandenburskiego.
• W 1769 r. szkocki inżynier James Watt opatentował maszynę parową.
• W 1779 r. ur. się Zebulon Pike, amerykański generał, podróżnik, odkrywca.
• W 1808 r. ur. się Mohammad Szah Kadżar, szach Persji, marszałek polny.
• W 1809 r. Imperium Osmańskie i Wielka Brytania zawarły traktat przewidujący, że okręty żadnego innego mocarstwa nie będą miały wstępu do cieśnin Dardanele i Bosfor.

• W 1813 r. Dania ogłosiła bankructwo.
• W 1831 r. uchwalona została konstytucja Elektoratu Hesji.
• W 1846 r. ur. się Maria Baouardy, palestyńska zakonnica, święta katolicka.
• W 1855 r. gen. Ramón Castilla został po raz trzeci prezydentem Peru.
• W 1858 r. amerykański astronom Horace Parnell Tuttle odkrył kometę krótkookresową 8P/Tuttle.
• W 1867 r. uruchomiona została komunikacja tramwajowa w mieście Recife (Brazylia).
• W 1875 r. zainaugurowała działalność Opéra Garnier w Paryżu (Francja).
• W 1878 r. na Wyspach Owczych ukazało się pierwsze wydanie dziennika pt. Dimmalætting.
• W 1878 r. podczas X wojny rosyjsko-tureckiej, rozpoczęła się czwarta bitwa pod Szipką (Bułgaria), w której decydujące zwycięstwo wojska rosyjskie.
• W 1895 r. w Paryżu (Francja) odbyła się publiczna degradacja kapitana pochodzenia żydowskiego Alfreda Dreyfusa, niesłusznie skazanego za zdradę państwa na dożywotnie pozbawienie wolności.
• W 1898 r. w Wiedniu (Austria) odbyła się premiera operetki pt. Bal w operze Richarda Heubergera.
• W 1900 r. odbył się pierwszy kongres Ukraińskiej Partii Narodowo-Demokratycznej.
• W 1909 r. ur. się Ileana Hohenzollern-Sigmaringen, księżniczka rumuńska, arcyksiężna austriacka.
• W 1909 r. Kolumbia uznała niepodległość swej byłej prowincji Panamy.
• W 1911 r. otwarty został ogród zoologiczny w Rzymie (Włochy).
• W 1911 r. uchwalona została konstytucja Monako.
• W 1914 r. w fabrykach Ford Motor Company w USA wprowadzony został 8-godzinny dzień pracy z płacą minimalną 5 dolarów dziennie.

• W 1919 r. sowiecka Armia Czerwona zdobyła Mińsk (Białoruś), był to koniec Białoruskiej Republiki Ludowej.
• W 1919 r. w Berlinie (Niemcy) wybuchło komunistyczne powstanie, trwające do 13 stycznia.
• W 1919 r. Anton Drexler założył Niemiecką Partię Robotniczą (DAP) w Monachium (Niemcy), przemianowaną później w nazistowską NSDAP.
• W 1920 r. Charles King został prezydentem Liberii.
• W 1921 r. ur. się Jan, wielki książę Luksemburga.
• W 1925 r. Nellie Tayloe Ross objęła funkcję gubernator Wyoming (USA), stając się pierwszą kobietą na stanowisku gubernatora stanowego.
• W 1928 r. ur. się Sultan ibn Abd al-Aziz Al Su’ud, saudyjski książę, polityk.
• W 1933 r. rozpoczęła się budowa Mostu Golden Gate w San Francisco (USA).
• W 1937 r. Chajr ad-Din al-Ahdab został premierem Libanu pod mandatem francuskim.
• W 1938 r. ur. się Jan Karol I Burbon, król Hiszpanii.
• W 1938 r. Emma z Gurk została kanonizowana przez papieża Piusa XI.
• W 1939 r. Adolf Hitler przyjął polskiego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka w swej alpejskiej rezydencji w Berchtesgaden (Niemcy).
• W 1941 r. podczas II w.ś. wojska brytyjskie zdobyły okupowane przez Włochów miasto Bardija (Libia).
• W 1946 r. ur. się Diane Keaton, amerykańska aktorka, producentka i reżyserka filmowa.
• W 1946 r. ur. się Tomohito, japoński książę.
• W 1946 r. komunistyczne Chiny uznały niepodległość Mongolii.

• W 1949 r. w Moskwie (ZSRR) rozpoczęła się konferencja na której powołana została organizacja RWPG.
• W 1950 r. 19 osób zginęło w katastrzie samolotu z hokeistami klubu WWS Moskwa pod Swierdłowskiem (obecnie Jekaterynburg, Rosja).
• W 1953 r. w Paryżu (Francja) odbyła się prapremiera sztuki pt. Czekając na Godota Samuela Becketta.
• W 1954 r. Sowieci dokonali oblotu myśliwca MiG-19.
• W 1957 r. ogłoszona została tzw. doktryna Eisenhowera dotycząca polityki USA wobec Bliskiego Wschodu.
• W 1961 r. Nigeria zerwała stosunki dyplomatyczne z Francją w proteście przeciwko francuskim próbom atomowym na Saharze algierskiej.
• W 1961 r. włoski rzeźbiarz Alfredo Fioravanti zgłosił się do amerykańskiego konsulatu w Rzymie (Włochy) i ujawnił, że brał udział w oszustwie archeologicznym, będąc częścią zespołu, który wykuwał figury trzech etruskich wojowników z terakoty, zakupionych w 1933 roku przez Metropolitan Museum z Art w Nowym Jorku (USA).
• W 1964 r. papież Paweł VI spotkał się w Jerozolimie (Izrael) z głową kościoła wschodniego Athenagorasem I.
• W 1966 r. w rozegranym w Liverpoolu (Wielka Brytania) pierwszym w historii meczu piłkarskich reprezentacji Anglii i Polski padł remis 1:1.
• W 1968 r. Alexander Dubček został wybrany na pierwszego sekretarza Komunistycznej Partii Czechosłowacji.

• W 1969 r. 52 osoby zginęły w katastrzie afgańskiego Boeinga 727 na lotnisku Gatwick w Londynie (Wielka Brytania).
• W 1969 r. wystrzelona została w stronę planety Wenus sowiecka sonda Wenera 5.
• W 1971 r. socjalistyczny rząd Chile Salvadora Allende nawiązał stosunki dyplomatyczne z ChRL.
• W 1972 r. prezydent USA Richard Nixon ogłosił rozpoczęcie programu załogowych lotów kosmicznych, przy użyciu wahadłowców.
• W 1974 r. w nowozelandzkiej stacji badawczej Vanda na Antarktydzie odnotowana została rekordowo wysoka temperatura +15,0 °C.
• W 1975 r. 12 osób zginęło w wyniku uderzenia dowodzonego przez polskiego kapitana statku MV „Lake Illawarra” w Most Tasmana w Hobart na Tasmanii (Australia), co doprowadziło do jego częściowego zawalenia.
• W 1976 r. Kambodża została przemianowana przez Czerwonych Khmerów na Kampuczę.
• W 1978 r. Bülent Ecevit został po raz trzeci premierem Turcji.
• W 1984 r. Amerykanin Richard Stallman uruchomił projekt GNU.
• W 1985 r. zakończyła się tzw. operacja „Mojżesz”, ewakuacja etiopskich Żydów do Izraela.
• W 1987 r. prezydent USA Ronald Reagan przeszedł operację usunięcia guza prostaty.
• W 1987 r. w Chile wygasł 90-dniowy okres stanu wyjątkowego, wprowadzonego po próbie zamachu na prezydenta Augusta Pinocheta.
• W 1991 r. wojska gruzińskie wkroczyły do Cchinwali (Osetia Południowa, Gruzja) w celu likwidacji Południowoosetyjskiego Okręgu Autonomicznego początkując wojnę.

• W 1993 r. na Szetlandach (Szkocja) rozbił się tankowiec MV „Braer”, co spowodowało wyciek 84.700 ton ropy naftowej.
• W 1996 r. Yehiya Ayyash, członek Hamasu stojący za kilkoma zamachami terrorystycznymi w Izraelu, zginął w eksplozji bomby ukrytej przez izraelskie służby specjalne w jego telefonie komórkowym.
• W 2003 r. 22 osoby zginęły, a ponad 100 zostało rannych w dwóch samobójczych zamachach bombowych w Tel Awiwie (Izrael).
• W 2003 r. miał miejsce pierwszy od 1296 r. tranzyt Saturna i jego księżyca Tytana na tle Mgławicy Kraba. Dzięki promieniowaniu rentgenowskiemu emitowanemu przez znajdujący się w mgławicy pulsar zarejestrowany został obraz i zmierzona została grubość atmosfery Tytana.
• W 2003 r. Rolandas Paksas wygrał w drugiej turze wybory prezydenckie na Litwie.
• W 2004 r. dotychczasowy holenderski minister spraw zagranicznych Jaap de Hoop Scheffer został sekretarzem generalnym NATO.
• W 2005 r. odkryta została planeta karłowata Eris.
• W 2006 r. ok. 130 osób zginęło w samobójczych zamachach bombowych w Karbali i Ar-Ramadi (Irak). W kilku innych atakach zginęło 11 żołnierzy amerykańskich.
• W 2007 r. otwarty został pierwszy odcinek superszybkiej kolei na Tajwanie.
• W 2007 r. w wojny w Somalii, rozpoczęła się bitwa o Ras Kamboni.
• W 2008 r. ubiegający się o reelekcję Micheil Saakaszwili wygrał w pierwszej turze wybory prezydenckie w Gruzji.

• W 2009 r. w tzw. zielonej strefie w Bagdadzie (Irak) otwarty został największy na świecie budynek ambasady USA.
• W 2011 r. w Marrakeszu (Maroko) otwarty został stadion Stade de Marrakech.
• W 2012 r. Portia Simpson-Miller została po raz drugi premierem Jamajki.
• W 2014 r. rządząca Liga Ludowa wygrała wybory parlamentarne w Bangladeszu.
• W 2020 r. Zoran Milanović pokonał ubiegającą się o reelekcję Kolindę Grabar-Kitarović w drugiej turze wyborów prezydenckich w Chorwacji.