Maria Mirecka-Loryś (fot. prezydent.pl)
W czasie niemieckiej okupacji była łączniczką Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w powiecie niżańskim (woj. podkarpackie), a następnie została komendantką Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK) na okręg COP w Stalowej Woli i komendantką Wojskowej Służby Kobiet (WSK-AK) Podokręg Rzeszów. Po wejściu Sowietów została komendantką główną Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK) na całą Polskę.
Major Maria Eleonora Mirecka-Loryś urodziła się 7 lutego 1916 r. w Ulanowie koło Niska, w dawnym województwie Lwowskim (obecnie woj. podkarpackie). Była siódmym z ośmiorga dzieci Dominika i Pauliny Mireckich, wielodzietnej patriotycznej i religijnej rodziny, z której wielu członków rodziny odegrało czołowe role w historii ruchu narodowego oraz konspiracji antyniemieckiej podczas II wojny światowej.
Okres międzywojenny
Maria Mirecka jako młoda dziewczyna uczęszczała do państwowego gimnazjum w Nisku (woj. podkarpackie). W Nisku należała też do harcerstwa i Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). W 1937 r. rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które przerwał wybuch wojny w 1939 r. W czasie studiów we Lwowie udzielała się w szeregach Młodzieży Wszechpolskiej, Bratniej Pomocy oraz w Akademickim Towarzystwie Szkoły Ludowej (ATSL).
Działalność antyniemiecka
Wybuch wojny zastał ją u rodziców w Racławicach koło Niska. Już w listopadzie 1939 r. była wysłana na kontakty konspiracyjne do Krakowa i Warszawy. W 1941 r. zorganizowała komórkę Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK) na powiat niżański, której w 1943 r. została komendantką na Okręg COP (Centralny Okręg Przemysłowy w Stalowej Woli). Wkrótce zagrożona aresztowaniem w swoich rodzinnych stronach została przydzielona do Komendy Głównej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Warszawie. Po kilku miesiącach powróciła na Podkarpacie i zamieszkała w Przeworsku. Po częściowym scaleniu NOW z Armią Krajową została mianowana komendantką Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej (WSK-AK) przez dowództwo Komendy Głównej AK, w której służyła do rozwiązania AK w 1945 r.
Działalność antykomunistyczna
Na wiosnę 1945 r. Maria Mirecka została mianowana Komendantką Główną antykomunistycznego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK) na całą Polskę. Równocześnie zdecydowała się kontynuować studia prawnicze i rozpoczęła naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
Aresztowanie przez UB
1 sierpnia 1945 r. podczas pobytu w rodzinnych stronach Maria Mirecka została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) na stacji kolejowej w Nisku i posądzona została o wrogą działalność w Armii Krajowej. Z Niska przewieziono ją do wojewódzkiego UB w Rzeszowie. Po kilkudniowych przesłuchaniach została przetransportowana dalej do Warszawy, gdzie kontynuowano przesłuchania. Z Warszawy została przewieziona do krakowskiego więzienia WUBP. W więzieniu W Krakowie spotkała swoich dwóch braci, również działaczy NOW, którzy przesiadywali pod fałszywymi nazwiskami nierozpoznani wśród więźniów. Po trudnym pobycie w krakowskim więzieniu została zwolniona 1 września 1945 r. dzięki amnestii. Jednak UB po uzyskaniu więcej informacji o jej działalności, w listopadzie 1945 r. znów podjęło jej poszukiwania. Podczas kolejnej próby aresztowania nie zastali jej w domu. To był dla niej znak, że komuniści jej nie odpuszczą. Ponieważ pracowała w komórce organizacyjnej NZWK, która przerzucała osoby zagrożone za granicę, w grudniu 1945 r. z grupą znajomych zdecydowała się opuścić kraj.
Emigracja
Po wydostaniu się z Polski przedostała się ze swoją grupą do dzisiejszego miasta Heren w dolnej Saksonii (Niemcy), które po wyzwoleniu przez aliantów i po zajęciu go przez 1 Dywizję Pancerną Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Stanisława Maczka, chwilowo przemianowano na „Maczkowo”.
W lutym 1946 r. wyjechała do Włoch do okupowanej wówczas przez wojska II Korpusu gen. Władysława Andersa Ankony. Tam podjęła pracę w rozgłośni radiowej II Korpusu PSZ. Po rozwiązaniu radia przeszła do Polskiego Białego Krzyża (PBK). Podczas pobytu we włoskiej Ankonie Maria Mirecka poznała swojego przyszłego męża, zicera rezerwy II Korpusu Henryka Loryś, którego poślubiła 12 października 1946 r. we włoskim Loreto. Jeszcze w październiku 1946 r. wraz mężem wyjechali z II Korpusem do obozu przejściowego w Anglii i zamieszkali w Londynie, gdzie od samego początku zaangażowała się w pracę w Stronnictwie Narodowym i Zjednoczeniu Kobiet.
W styczniu 1952 r. Maria i Henryk wraz z dwuletnim synem postanowili wyjechać do USA. W Stanach Zjednoczonych zamieszkali początkowo w Toledo w stanie Ohio, z którego po dwóch latach przeprowadzili się do Chicago w stanie Illinois. W USA Maria Mirecka-Loryś kontynuowała swoją działalność społeczną, gdzie wkrótce została członkiem zarządu kombatanckiego oddziału AK, działa również w Stronnictwie Narodowym oraz w Związku Polek w Ameryce.
W 1964 r. została redaktorką dwujęzycznego tygodnika „Głos Polek” wydawanego w USA od 1910 r. W krótce też została mianowana z ramienia Związku Polek w Ameryce dyrektorką Kongresu Polonii Amerykańskiej.
W styczniu 1996 r. zakończyła pracę redaktora GP, nie rezygnując z pracy społecznej. Po śmierci męża Henryka zdecydowała się na stały powrót do Polski. W 2004 r. wróciła do Polski i zamieszkała w rodzinnym domu w Racławicach. Tak jak przez całe życie na emigracji, tak i tu w Polsce niestrudzona uczęszcza w uroczystościach i wydarzeniach patriotycznych i religijnych po dziś dzień.
Odznaczenia
Mjr. Maria Mirecka-Loryś za swoją służbę dla Polski została wielokrotnie odznaczona wieloma medalami i orderami państwowymi w tym: Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Pro Patria, Złotym Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała 3 maja 2006 r. od śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała w 2016 r. od Prezydenta RP Andrzeja Dudy.
Związana ze Stalową Wolą
Dla major Mireckiej-Loryś Stalowa Wola to bliskie miejsce, z którym związana jest od okupacji. W czasie okupacji wraz z siostrą Heleną pracowały w stołówce „Gospoda” przy dzisiejszej ul. ks. Popiełuszki gdzie prowadziły punt kontaktowy NOW.
W styczniu 2016 r. Maria Mirecka-Loryś otrzymała tytuł honorowego obywatela Miasta Stalowej Woli z rąk Prezydenta Miasta Stalowej Woli Lucjusza Nadbereżnego.
W 2018 r. Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Nisko-Stalowa Wola zoorganizowało dla niej w Miejskim Domu Kultury huczne obchody 102. rocznicy urodzin.
Publikacje autorskie
Była autorką kilku książek m.in. „Odszukane w pamięci. Zapiski o rodzinie, pracy, przyjaźni”, „Przede wszystkim Polska. Zapiski amerykańskie z lat 1952-2010” oraz jednego tomu „Historii Związku Polek w Ameryce”.
Przez wszystkie lata swojej publicznej działalności udzieliła niezliczoną ilość wywiadów prasowych i telewizyjnych. Brała również udział w wielu filmach dokumentalnych. W 2014 roku został zrealizowany o niej film dokumentalny pt. „Szkic do życiorysu” w reżyserii Ewy Szakalickiej. W 2017 r. brała udział w filmie o NZW pt. „Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – do końca wierni Polsce” reżyserii Łukasza Korwina, który 7 lutego 2018 r. miał swoją premierę w Stalowej Woli podczas obchodów jej wspomnianych 102. urodzin.
Śmierć
Major Maria Mirecka-Loryś zmarła 29 maja 2022 r. w Warszawie w wieku 106 lat. Wieczna Chwała Bohaterom.
Poniżej film ze gali urodzinowej Mjr. Marii Mireckiej-Loryś, która miała miejsce w Stalowej Woli 7 lutego, 2018 roku, w której miałem zaszczyt uczestniczyć i złożyć życzenia solenizantce.
Marek Wróblewski
Źródła: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Maria Mirecka-Loryś „Odszukane w pamięci”.
COPYRIGHT © 2020-2022 TerazHistoria.pl. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie i powielanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody autora zabronione!