JAN MATEJKO

Jan Matejko jeden z najwybitniejszych polskich malarzy, który swoją historiozziczną twórczością zyskał uznanie na całym świecie. Żyjący w XIX w. artysta był gorącym patriotą, a jego dzieła wyjątkowym wyrazem idei niepodległościowych.

Najsłynniejsze obrazy Jana Matejki przedstawiają chwile świetności Rzeczypospolitej, która w XIX w. znalazła się pod zaborami. Swoją twórczością artysta pragnął krzepić serca Polaków i podsycać ich wiarę w dążenie do odzyskania suwerenności. Obrazy historyczne Jana Matejki już za jego życia były znane i cenione w całej Europie. Malarz zdołał silnie zamanifestować polskość na arenie międzynarodowej w czasach, gdy Polska zniknęła z mapy świata.

JAN MATEJKO

Jan Matejko urodził się 24 czerwca 1838 w Krakowie. W 1858 r. ukończył tam Szkołę Sztuk Pięknych, następnie kształcił się w Monachium i w Wiedniu. Już młodzieńcze dzieła Matejki zyskały międzynarodowe uznanie, a artystę okrzyknięto jednym z najwybitniejszych twórców malarstwa historycznego w Europie. Stworzył on ponad trzysta obrazów olejnych oraz setki rysunków i szkiców. Jest też autorem polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie. Swoje obrazy Matejko wielokrotnie prezentował na wystawach w najważniejszych europejskich ośrodkach kultury. Zdobył liczne prestiżowe nagrody i odznaczenia oraz został honorowym członkiem wielu akademii artystycznych. W 1873 r. mianowano go dyrektorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Funkcję tę pełnił do końca życia. Uczniami Jana Matejki byli wybitni twórcy Młodej Polski, m.in. Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski i Józef Mehzfer. Ponadto Matejko angażował się w prace związane z konserwacją krakowskich zabytków. Zmarł 1 listopada 1893 w Krakowie.

TWÓRCZOŚĆ

Jan Matejko był synem czeskiego emigranta, Franciszka Matejki, i szlachcianki ze spolonizowanej, niemieckiej rodziny, Joanny Rossberg, lecz wychował się w duchu polskich, patriotycznych ideałów, które znalazły silne odzwierciedlenie w jego twórczości. Od najmłodszych lat zdradzał talent artystyczny i pasjonował się dziejami Polski. Do zajęcia się malarstwem historycznym zainspirowały Matejkę obrazy Paula Delaroche’a, którymi zafascynował się podczas studiów w Monachium. Początkowo artysta planował w swej twórczości piętnować egoizm i krótkowzroczność elit politycznych, wzywać do opamiętania się w imię dobra ojczyzny. W tym duchu powstały pierwsze słynne obrazy Jana Matejki – „Stańczyk” (1862), „Kazanie Skargi” (1864) i „Rejtan” (1866). Na jego późniejszą twórczość silny wpływ wywarło powstanie styczniowe. Malarz nie mógł wziąć w nim czynnego udziału (Jan Matejko – co jest ciekawostką w przypadku autora realistycznych, pełnych szczegółów obrazów – miał bardzo słaby wzrok), ale był głęboko poruszony klęską kolejnego zrywu niepodległościowego. Postanowił tworzyć obrazy ukazujące sukcesy militarne i polityczne Polski, by w dobie powszechnego zwątpienia podtrzymać w rodakach wiarę w odzyskanie niepodległości.

OBRAZY

Malarstwo Jana Matejki pełne jest patosu i emocji, a zarazem przenika je myśl historiozziczna. Obrazy, takie jak „Unia lubelska” (1869), „Stefan Batory pod Pskowem” (1872), „Bitwa pod Grunwaldem” (1878), „Hołd pruski” (1882), „Jan Sobieski pod Wiedniem” (1883), „Wernyhora” (1884), „Kościuszko pod Racławicami” (1888) czy „Konstytucja 3 Maja 1791 roku” (1891), to panoramiczne, wielopostaciowe kompozycje, na których drobiazgowo odwzorowane zostały historyczne realia – stroje, sprzęty czy detale architektoniczne. Siłę dzieł Matejki stanowi jednak rozgrywająca się na pierwszym planie akcja. Jej dramaturgia tkwi w psychologicznej głębi postaci, ich wyrazistej ekspresji odzwierciedlającej sens dziejowych przemian. Artysta nie starał się przedstawiać ściśle prawdy historycznej, np. wprowadzał do swoich obrazów osoby, które były powiązane z danymi wydarzeniami, ale w nich nie uczestniczyły. Tego rodzaju zabiegami Matejko przybliżał idee zdarzeń, syntezował ich przyczyny i – często odległe – skutki. Oprócz monumentalnych obrazów historycznych Matejko tworzył portrety. Malował zarówno swoich bliskich, jak i osobistości ze współczesnych mu elit. Jednym z ostatnich jego dzieł był cykl portretów „Poczet królów i książąt polskich”, które w świadomości Polaków na stałe zapisały się jako wizerunki dawnych władców. U schyłku życia Matejko namalował także swój autoportret, który uznawany jest za jeden z jego najwybitniejszych obrazów.

W DOMU – MUZEUM JANA MATEJKI

Jan Matejko (1838-1893) – najwybitniejszy przedstawiciel polskiego nurtu malarstwa historycznego, kolekcjoner, przesor i wieloletni dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie był również prekursorem konserwacji i ochrony zabytków, członkiem wielu towarzystw i stowarzyszeń artystycznych, naukowych i społecznych. Po śmierci artysty zawiązało się towarzystwo jego imienia, które postawiło sobie za cel uczczenie osoby wybitnego malarza tworząc muzeum biograficzne w domu, w którym urodził się mieszkał z rodziną, tworzył i zmarł.

DOM – MUZEUM

Muzeum Dom Jana Matejki znajduje się w rodzinnym domu artysty na ul. Floriańskiej 41. W wykupionej od rodziny kamienicy zgromadzono drogą systematycznych zakupów i darów eksponaty związane z postacią Jana Matejki i jego rodziny, prezentując je po raz pierwszy publiczności już w 1898 roku.

W 1904 r. Towarzystwo im. Jana Matejki przekazało utworzone przez siebie muzeum biograficzne pod zarząd Muzeum Narodowego w Krakowie.

Obecnie zbiory liczą ponad 8 tys. eksponatów. Są wśród nich przedmioty codziennego użytku i pamiątki po artyście oraz jego najbliższych: żonie Teodorze z Giebułtowskich Matejkowej (1846-1896), dzieciach: Tadeuszu (1865-1911), Helenie Unierzyskiej (1867-1932), Beacie Kirchmayerowej (1869-1926), Jerzym (1873-1827) i Reginie (1878-1878), a także innych członkach rodziny.

Znajdują się tu prace reprezentujące wszystkie fazy twórczości malarza: wczesne studia olejne, niewielkie szkice kompozycyjne do wielkich płócien o tematyce historycznej (m.in.: „Mikołaj Kopernik” [1871], „Jan Sobieski wręcza kanonikowi Denhzfowi list do papieża z wiadomością o zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w r. 1683” [1880]), przykłady portretów rodziny i przyjaciół, jak również „Autoportret” z 1887.

Cenny zbiór rysunków został pogrupowany na szkice do kompozycji historycznych, studia portretowe, kostiumowe, architektoniczne i krajobrazowe oraz rzemiosła artystycznego. Szczególne miejsce zajmują karykatury rodzinne oraz akwarele o tematyce historycznej.

Przechowywane są także liczne kartony projektowe polichromii do kościoła Mariackiego w Krakowie (1889-1891). Realizacja ta przyczyniła się do odnowienia zainteresowań malarstwem ściennym w twórczości jego uczniów: Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehzfera.

Wyrazem uznania dla osiągnięć Jana Matejki są liczne polskie i zagraniczne medale, dyplomy, świadectwa przynależności do stowarzyszeń artystycznych i naukowych, a także „berło jako symbol panowania w sztuce” wręczone artyście przez Radę Miasta Krakowa w 1878 roku.

Przechowywane są też cenne dokumenty m.in. listy Matejki do rodziny i przyjaciół, a także autografy m.in. Henryka Sienkiewicza, Władysława Czartoryskiego, Jacka Malczewskiego, Stanisława Tarnowskiego czy Mikołaja Zyblikiewicza.

Twórcy muzeum gromadzili również dokumentację fotograficzną działalności malarza, a wiele fotografii pochodzi ze zbiorów artysty np. przedstawiające Jana Matejkę, osoby z jego otoczenia jak i te, które pozowały mistrzowi.

Kolekcja Matejki zawiera zbiór wyrobów rzemiosła artystycznego, tkanin, ubiorów, militariów, które często służyły artyście jako rekwizyty w pracy zawodowej, a wiele z nich to niezwykłe, interesujące zabytki o znaczącej wartości artystycznej i materialnej. Takim przykładem jest unikatowy zespół narzędzi tortur uratowany przez Matejkę od zniszczenia podczas renowacji wieży dawnego ratusza. Księgozbiór Jana Matejki obejmuje starodruki od XVI do XVIII wieku, wydawnictwa historyczno-artystyczne, często z dedykacjami dla artysty. Są też prace dotyczące Jana Matejki wydane po jego śmierci czyli po 1893 roku.

Źródło, licencja: Polonijna Agencja Informacyjna, http://pai.media.pl/pai_wiadomosci.php?id=15146/